Cuộc chiến pháp lý giữa chính quyền Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump và hệ thống tòa án đang leo thang, làm dấy lên những lo ngại về sự phân chia quyền lực giữa các nhánh hành pháp và tư pháp của Mỹ.
Theo tin từ hãng thông tấn AP ngày 18/5/2025, một dự luật ngân sách đồ sộ đang được Hạ viện Mỹ (do phe Cộng hòa kiểm soát) xem xét có một đoạn gây chú ý. Đoạn này tìm cách hạn chế khả năng của tòa án trong việc thi hành các phán quyết bằng cách hạn chế quyền phạt vi phạm (contempt) của chính phủ, trừ khi người khởi kiện đóng tiền bảo lãnh – điều hiếm khi xảy ra khi kiện chính phủ.
Mặc dù chưa rõ dự luật này có vượt qua được Hạ viện, được Thượng viện thông qua hay được tòa án công nhận tính hợp pháp hay không, việc nó được đưa vào cho thấy mức độ quan tâm của các nhà lập pháp Cộng hòa về những hệ quả của việc thách thức thẩm phán.
Căng thẳng càng gia tăng khi Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump công khai chỉ trích Tòa án Tối cao sau phán quyết ngăn chính quyền trục xuất người nhập cư nhanh chóng theo một luật thời chiến thế kỷ 18. Trên mạng xã hội Truth Social, Tổng thống Trump viết: “TÒA ÁN TỐI CAO SẼ KHÔNG CHO PHÉP CHÚNG TÔI ĐƯA TỘI PHẠM RA KHỎI ĐẤT NƯỚC!”
Những cuộc đụng độ gay gắt nhất xảy ra ở các tòa cấp dưới. Một thẩm phán liên bang đã nhận định rằng các thành viên trong chính quyền có thể bị quy trách nhiệm vì tội khinh thường tòa án (contempt) sau khi phớt lờ lệnh dừng các chuyến bay trục xuất người theo Đạo luật Kẻ thù Nước ngoài năm 1798. Chính quyền Tổng thống Trump cũng được cho là đã xem nhẹ phán quyết của một thẩm phán khác yêu cầu “tạo điều kiện” cho một người bị trục xuất sai lầm về El Salvador quay lại, dù Tòa án Tối cao đã giữ nguyên phán quyết này.
Trong một số vụ việc khác, chính quyền bị cáo buộc đã trục xuất người nhập cư bất chấp lệnh của tòa hoặc bị thẩm phán kết luận là không tuân thủ chỉ đạo. Ngay cả các quan chức hoặc người ủng hộ Tổng thống Trump cũng từng công khai kêu gọi phớt lờ phán quyết của thẩm phán.
Các chuyên gia pháp lý cho rằng, mặc dù chính quyền đã tuân thủ phần lớn các phán quyết bất lợi, cường độ phản ứng và thái độ thách thức từ chính quyền Tổng thống Trump là điều bất thường. Steve Vladeck, giáo sư luật tại Georgetown, nhận xét chính quyền dường như đang “đi sát ranh giới hết mức có thể, thậm chí vượt qua, để xem họ có thể làm được đến đâu”.
Tại Tòa án Tối cao, một số thẩm phán, bao gồm cả những người do Tổng thống Trump bổ nhiệm như Justice Amy Coney Barrett, cũng đã bày tỏ quan ngại về việc liệu chính quyền có tuân thủ các phán quyết của tòa phúc thẩm hay không. Các thẩm phán khác như Sonia Sotomayor và Ketanji Brown-Jackson đã cảnh báo về tình trạng không tuân thủ lệnh tòa và các mối đe dọa đối với thẩm phán.
Ngay cả sau khi Tòa án Tối cao giữ nguyên phán quyết yêu cầu đưa một người về lại Mỹ, tài khoản X chính thức của Nhà Trắng vẫn đăng: “anh ấy sẽ KHÔNG quay lại”. Các chuyên gia cho rằng vụ việc này có thể dẫn đến khả năng chính quyền bị xử lý vì tội khinh thường tòa án.
Quyền phạt khinh thường tòa án là công cụ quan trọng để buộc chính phủ tuân thủ. Nó có thể bao gồm phạt tiền dân sự hoặc thậm chí truy tố hình sự. Tuy nhiên, lịch sử cho thấy việc áp dụng hình phạt này với chính phủ là rất hiếm và thường bị tòa phúc thẩm bác bỏ.
Các chuyên gia đang thảo luận về những kịch bản có thể xảy ra nếu sự đối đầu này tiếp diễn, như việc thẩm phán chỉ định công tố viên độc lập hoặc phải dựa vào Bộ Tư pháp của chính quyền để thực thi lệnh. Việc yêu cầu cảnh sát tư pháp Mỹ (U.S. Marshals) bắt giữ người vi phạm lệnh tòa từ phía chính phủ được coi là “lãnh thổ chưa từng có”.
Bên cạnh hình phạt khinh thường tòa án hình sự (có thể bị Tổng thống ân xá), tòa án còn có thể áp dụng hình phạt dân sự bằng cách phạt tiền, điều này không phụ thuộc vào việc truy tố liên bang và không bị ân xá. Các luật sư đại diện cho chính quyền hoặc những người trực tiếp hành động vi phạm lệnh tòa có thể đối mặt với rủi ro lớn nhất.
Ngoài ra, tòa án cũng có các biện pháp răn đe khác, như việc xem xét lại mức độ đáng tin cậy của Bộ Tư pháp, khiến chính phủ khó thắng kiện hơn trong tương lai. Thái độ thách thức tòa án của chính quyền Tổng thống Trump cũng đi ngược lại quan điểm của đa số người Mỹ: một cuộc khảo sát gần đây của Trung tâm Nghiên cứu Pew cho thấy khoảng 8/10 người Mỹ tin rằng nếu tòa án liên bang phán quyết một hành động của chính quyền là bất hợp pháp, chính phủ phải tuân thủ và dừng hành động đó.
Dù có những cuộc đụng độ gay gắt, phần lớn các trường hợp, tòa án vẫn thành công trong việc kiềm chế nhánh hành pháp và chính quyền vẫn tuân thủ các phán quyết, theo Giáo sư Vladeck. Tuy nhiên, cuộc đối đầu hiện tại đang đẩy ranh giới về mối quan hệ giữa các nhánh quyền lực tại Mỹ.
