Mới đây, Quảng trường Thời đại (Times Square) ở New York đã gây chú ý khi dựng một bức tượng đồng cao 12 feet (khoảng 3.6 mét) hình một phụ nữ da đen. Điều đáng nói là bức tượng này miêu tả một người phụ nữ có vẻ ngoài khá “đậm người”, tóc tết bím và đặc biệt là biểu cảm khuôn mặt trông như đang rất bực bội, kiểu “anh làm tôi phát điên lên rồi đấy”.
Tác giả David Marcus trên Fox News bày tỏ sự ngạc nhiên và đặt câu hỏi: Tại sao lại là một bức tượng khổng lồ về một phụ nữ da đen “chung chung” với vẻ mặt khó chịu ở Times Square? Chẳng lẽ không có những phụ nữ da đen nổi tiếng, có thật để tôn vinh sao? Ví dụ như cựu Ngoại trưởng Condoleezza Rice hay vận động viên thể dục dụng cụ Simone Biles?
Theo Fox News, bức tượng có tên “Grounded in the Stars” của nghệ sĩ Thomas J Price. Có vẻ như ý đồ là miêu tả hình ảnh người phụ nữ da đen bình thường trong cuộc sống. Tuy nhiên, tác giả bài viết cho rằng, nếu vậy, tại sao lại khắc họa bà với đúng cái biểu cảm cau có, khó chịu mà xã hội vẫn thường cảnh báo là một định kiến tiêu cực, nguy hiểm về phụ nữ da đen?
Tác giả liên hệ đến phát biểu gần đây của cựu Đệ nhất phu nhân Michelle Obama, người từng nói rằng định kiến đầu tiên mà người ta gán cho phụ nữ da đen là họ “giận dữ”. Bà Michelle cũng thừa nhận bản thân có lẽ “ít vui vẻ” hơn bạn bè da trắng. Tác giả Marcus chỉ ra sự trớ trêu: Định kiến “giận dữ” mà bà Obama nói là do người khác gán cho, nhưng ở đây, chính một nghệ sĩ da đen lại khắc họa sự “giận dữ” lên khuôn mặt người phụ nữ da đen trong tác phẩm của mình.
Vậy bức tượng này muốn truyền tải thông điệp gì? Tác giả suy đoán, có lẽ nếu bạn là phụ nữ da đen, bạn được kỳ vọng nhìn thấy sự đau khổ và thất vọng của chính mình trong đó. Còn nếu không, bạn được yêu cầu đối diện với sự đồng lõa của mình trong nỗi đau khổ và thất vọng đó.
Việc một số nhóm xã hội “tái chiếm” những định kiến tiêu cực về mình (như cộng đồng LGBT+ sử dụng từ “queer”) thường nhằm mục đích làm giảm nhẹ hoặc vô hiệu hóa định kiến đó. Nhưng với bức tượng này, tác giả cho rằng mục đích dường như lại là thổi bùng lên sự giận dữ. Thử hỏi, nếu một đứa trẻ nhìn bức tượng và hỏi “Sao bà ấy khó chịu vậy?”, chúng ta sẽ trả lời thế nào? “Vì bà ấy là phụ nữ da đen à?” Nghe thật lố bịch và xúc phạm, nhưng đó lại là điều mà tác phẩm nghệ thuật gây chia rẽ này đang yêu cầu chúng ta chấp nhận.
Tác giả cũng nhắc lại việc năm 2022, bức tượng Tổng thống Theodore Roosevelt cùng với người dẫn đường da đỏ và da đen bên ngoài Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên New York đã bị dỡ bỏ. Lý do được đưa ra là bức tượng mang tính thực dân. Tác giả Marcus lập luận rằng, những người đàn ông da màu trong bức tượng Roosevelt được miêu tả đầy tự hào, thẳng thắn và thậm chí có vũ trang, không hề có vẻ mặt khó chịu. Vậy mà những bức tượng đó lại bị coi là xúc phạm và hạ thấp, trong khi một bức tượng “phụ nữ da đen không cân đối, trông như đang bực vì khoai tây chiên bị nguội” lại được coi là sự tôn vinh vĩ đại cho đóng góp của cộng đồng họ.
Tóm lại, theo David Marcus trên Fox News ngày 9/5/2025, bức tượng này là minh chứng cho sự bế tắc mà trào lưu “wokeness” (nhạy cảm về các vấn đề xã hội và công bằng) đang tạo ra cho phe cánh tả. Khi một người biến chủng tộc, giới tính hay xu hướng tình dục thành toàn bộ bản sắc của mình, họ có thể vô tình trở thành chính những định kiến mà họ muốn chống lại.
Nghệ thuật công cộng nên mang tính truyền cảm hứng, kể câu chuyện về những vĩ nhân, tôn vinh vẻ đẹp tự nhiên hay lịch sử. Bức tượng này thì sao? Nó có thể khiến chúng ta khao khát điều gì? Times Square là nơi du khách đến để vui chơi, xem kịch, ăn tối, chứ không phải để bị nhắc nhở rằng phụ nữ da đen “được cho là” rất giận dữ vì những lý do mơ hồ liên quan đến đặc quyền và phân biệt chủng tộc có hệ thống.
Tác giả kết luận rằng, việc quá tập trung vào chủng tộc và định kiến trong hai thập kỷ qua đã không giúp cải thiện quan hệ chủng tộc mà chỉ làm mọi thứ tồi tệ hơn. Ông không phải người đòi dỡ bỏ tượng, ngược lại là đằng khác. Nhưng nếu phải có bức tượng “phụ nữ da đen giận dữ” này, liệu chúng ta có thể đưa bức tượng Teddy Roosevelt trở lại không?
