Trong một tập podcast gần đây, Joe Rogan, người có ảnh hưởng lớn, đã tuyên bố điều mà ông coi là chiến thắng mới nhất trong cuộc chiến văn hóa về ngôn ngữ: sự trở lại của “R-word” (ám chỉ từ “retarded”).
Ông nói rằng mỗi khi thấy những người không đồng ý với các sự kiện lớn trên thế giới, đó là những chương trình “retarded” (ngu ngốc) nơi họ la hét. Rogan còn nói thêm rằng từ “retarded” đã trở lại và ông nghĩ đó là một trong những chiến thắng văn hóa lớn, có lẽ được thúc đẩy bởi các podcast.
Theo NBC News, Rogan nói đúng, ít nhất là trong một số giới. Từ “R-word”, từng bị xem là từ cấm kỵ, đã hồi sinh trong những tháng gần đây. Nó được sử dụng phổ biến nhất bởi những người thuộc giới cánh hữu và những người phản đối “chính trị đúng đắn” (anti-political correctness), một số người trong số họ đã cố gắng đưa từ lăng mạ này từ các ngóc ngách mạng xã hội trở lại dòng chính trong nhiều năm.
CEO Tesla Elon Musk hiện thường xuyên sử dụng từ này trên mạng xã hội X để chỉ trích nhiều người, từ một phi hành gia Đan Mạch đến diễn viên Ben Stiller. Hồi tháng 3, rapper Ye (trước đây là Kanye West) cũng dùng từ này khi đặt câu hỏi về năng lực trí tuệ của cặp song sinh nhà Beyoncé và Jay-Z, sau đó đã phải xin lỗi. Một số chương trình truyền hình và hài kịch gần đây cũng đề cập hoặc sử dụng từ này.
Dù đã xuất hiện trong giới hài kịch nhiều năm, chỉ gần đây việc sử dụng từ này – và các cuộc thảo luận về sự trở lại của nó – mới trở nên bình thường hóa hơn. Điều này phần lớn được thúc đẩy bởi cảm giác rằng xu hướng văn hóa và chính trị đang chống lại những người muốn giữ từ này ra khỏi ngôn ngữ phổ thông.
Tuy nhiên, ranh giới không rõ ràng như người ta nghĩ. Ngay cả một số người thuộc phe cánh tả cũng bớt gay gắt với việc từ này được sử dụng lại, trong khi một số người cánh hữu – đáng chú ý nhất là cựu Thống đốc Alaska Sarah Palin – lại lên án sự trở lại của nó.
Ông Timothy Shriver, Chủ tịch Tổ chức Special Olympics International, lưu ý rằng từ này được sử dụng trên khắp các phổ chính trị. “Những người ở cả cánh tả và cánh hữu trong lịch sử đều đã đối xử với người khuyết tật trí tuệ theo những cách phi nhân tính,” ông Shriver nói.
Vẫn có những động lực chính trị đang diễn ra. Kenneth Luna, giáo sư ngôn ngữ học tại Đại học California State, Northridge, cho biết từ này đã trở thành một dấu hiệu văn hóa, được những người thuộc cánh hữu văn hóa và chính trị sử dụng để củng cố sự gắn kết nhóm – và tạo ra sự chia rẽ sâu sắc hơn. Ông gọi đây là “chính trị của sự tàn ác”, một chiêu trò chính trị để gạt đối thủ ra rìa, đồng thời củng cố lòng trung thành trong nhóm.
Không chỉ cử tri cánh hữu sử dụng từ này. Tờ Business Insider đưa tin rằng một số người tự nhận là theo phe tự do cũng đang dùng từ này, cùng với các từ từng bị “tẩy chay” khác, như một phản ứng trước cảm giác bị kiểm duyệt quá mức vì sợ nói điều gì đó không hòa nhập.
Robbie Goodwin, 33 tuổi, một diễn viên hài và podcaster tự nhận là người theo Đảng Dân chủ xã hội chống Trump, cho biết anh đã dùng từ này trong các tiết mục hài để mô tả điều gì đó ngu ngốc nhưng chưa bao giờ dùng để mô tả người khuyết tật hoặc làm tổn thương ai đó.
Tuy nhiên, trong năm qua, Goodwin nhận thấy mọi người đang lạm dụng từ này và anh tin rằng trò đùa này đang mất đi ý nghĩa, một phần vì Rogan và Musk đang dùng nó như một biểu tượng cho cuộc chiến văn hóa của họ. “Tôi chưa bao giờ cố gắng xúc phạm ai, và có vẻ như họ đang hả hê với việc nó xúc phạm ai đó và ‘kích hoạt’ phe tự do,” Goodwin nói trong một cuộc phỏng vấn, thêm rằng anh cảm thấy “ghê tởm” trước bình luận của Rogan về cái gọi là chiến thắng văn hóa của từ này. “Tôi thấy mình dùng nó ít hơn bây giờ, vì tôi thấy những người không hài hước dùng nó. Thật là ‘cringe’ (ngượng/khó chịu).”
Một số nhân vật nổi tiếng đã phản đối. Sarah Palin, người thường không ủng hộ việc kiểm soát ngôn ngữ, đã chỉ trích Ye vào tháng 3 vì sử dụng từ này. “Nhân tiện, anh ta và tất cả những người khác (đặc biệt là ‘những người bảo thủ Thiên chúa giáo’) nghĩ rằng việc tăng cường sử dụng từ ‘R’ là sành điệu… xin hãy bỏ theo dõi tôi và biết rằng sự thiếu tôn trọng của tôi dành cho các bạn là không thể vượt qua,” Palin viết. Con trai bà, Trig, mắc hội chứng Down.
Sự trở lại của từ này cũng đặc biệt gây tổn thương cho người khuyết tật trí tuệ.
“Thật bực bội và làm tôi buồn vô cùng khi nghe bất kỳ ai sử dụng từ R-word. Từ đó không phải là mốt; nó gây tổn thương,” Novie Craven, một vận động viên Special Olympics và người dẫn chương trình podcast “Inclusion Revolution Radio,” nói. “Khi từ đó được sử dụng, bạn đang nói với thế giới rằng những người như tôi, những người khuyết tật trí tuệ, không thuộc về nơi này, không thể đạt được thành tựu hoặc không đáng được tôn trọng.”
Craven nói thêm: “Nhưng bạn không biết chúng tôi. Bạn không sống cuộc đời của chúng tôi. Nếu bạn sống, bạn sẽ hiểu từ đó sai lầm đến mức nào. Bạn nên tìm hiểu về chúng tôi trước khi nói về chúng tôi.”
Trước khi trở thành một lời lăng mạ, thuật ngữ “mental retardation” (chậm phát triển trí tuệ), có nguồn gốc từ tiếng Latinh nghĩa là “làm chậm lại”, đã được cộng đồng y tế và chính phủ áp dụng vào giữa những năm 1990 để thay thế các từ như “moron” (ngu đần), “idiot” (ngu ngốc) và “imbecile” (đần độn) khi mô tả người khuyết tật trí tuệ. Thuật ngữ này sau đó được rút gọn và đi vào ngôn ngữ phổ thông, và đến những năm 1990 và đầu những năm 2000, nó đã trở thành một lời lăng mạ.
Bước đi lớn đầu tiên chống lại từ này diễn ra vào năm 2003, khi Tổng thống George W. Bush đổi tên Ủy ban của Tổng thống về Chậm phát triển Trí tuệ thành Ủy ban của Tổng thống về Người khuyết tật Trí tuệ. Bảy năm sau, Tổng thống Barack Obama ký “Luật Rosa”, đổi thuật ngữ này thành “khuyết tật trí tuệ” trong ngôn ngữ liên bang.
Trong một thời gian, từ lăng mạ đối với hàng triệu người ở Hoa Kỳ mắc khuyết tật trí tuệ hoặc phát triển được coi là cấm kỵ xã hội nhờ các phong trào như “Spread the Word to End the Word” (Lan tỏa thông điệp để chấm dứt từ này). Tuy nhiên, từ này chưa bao giờ biến mất hoàn toàn như một số từ khác, và sự phát triển của mạng xã hội vào những năm 2010 đã cung cấp một cách mới để quan sát việc sử dụng nó và sự đón nhận ngày càng tăng của những người đặc biệt thuộc cánh hữu khi sự phân cực chính trị gia tăng.
Giờ đây, có thể nói Musk đang làm nhiều hơn bất kỳ ai khác để đưa từ lăng mạ này trở lại.
Một nghiên cứu vào tháng 1 của Đại học Montclair State cho thấy số bài đăng trên X sử dụng từ lăng mạ này tăng 207.5% trong bốn ngày sau khi Musk sử dụng nó trong một bài đăng, tức là 312,642 bài đăng sử dụng thuật ngữ này.
Daniela Peterka-Benton, phó giáo sư nghiên cứu công lý tại Montclair State, cho biết trong thông cáo báo chí của nghiên cứu rằng sự gia tăng việc sử dụng từ lăng mạ sau khi Musk sử dụng là một “ví dụ về cách nội dung thù ghét đã bị bình thường hóa và đẩy mạnh trong không gian trực tuyến.” Bà nói thêm: “Không gian trực tuyến luôn tiềm ẩn những nguy hiểm cho các cộng đồng bị thiệt thòi, và dường như đang trở nên tồi tệ hơn.”
Và trong khi Luna, nhà ngôn ngữ học, tin rằng “mọi thứ đều có thể xảy ra” trong môi trường chính trị hiện tại, ông không nghĩ rằng sự trở lại của từ lăng mạ này vào dòng chính sẽ kéo dài như Rogan có thể hy vọng. “Nó khá tệ, nhưng tôi không nghĩ nó sẽ tồi tệ hơn theo nghĩa là tôi không thấy mọi người sử dụng nó rộng rãi mọi lúc vì nó vi phạm các chuẩn mực xã hội về ngôn ngữ,” ông nói. “Chúng ta chỉ cần chống lại nó ngay lập tức.”
