Hành trình đi đến thỏa thuận khoáng sản giữa Mỹ và Ukraine không hề dễ dàng, với nhiều thách thức và cả những khoảnh khắc căng thẳng.
Theo tin từ ABC News ngày 8/5/2025, câu chuyện bắt đầu từ mùa thu năm ngoái, trước khi ông Donald Trump đắc cử Tổng thống Mỹ. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy đã đưa ra một đề xuất đầy tham vọng: một thỏa thuận kinh tế cho phép Washington tiếp cận nguồn khoáng sản dồi dào nhưng chưa được khai thác của Ukraine, nhằm thắt chặt quan hệ chiến lược.
Trong bối cảnh áp lực từ các đồng minh phương Tây gia tăng và sự mệt mỏi vì chiến tranh, ông Zelenskyy nhận thấy kỷ nguyên viện trợ quân sự mạnh mẽ từ chính quyền Biden có thể sắp kết thúc. Đề xuất này là một phần trong “kế hoạch chiến thắng” của ông, nhằm chấm dứt xung đột với Nga, và được thiết kế để phù hợp với phong cách ngoại giao dựa trên giao dịch của ông Trump, hy vọng đảm bảo nguồn hỗ trợ ổn định trong tương lai.
Bảy tháng sau, một thỏa thuận mang tính bước ngoặt về tài nguyên khoáng sản giữa Ukraine và chính quyền Trump đã được ký kết. Tuy nhiên, con đường dẫn đến đó đầy rẫy những lời qua tiếng lại, một cuộc cãi vã nảy lửa lịch sử tại Phòng Bầu dục, “hàng trăm” lần sửa đổi dự thảo, và cuối cùng là một cuộc gặp gỡ tình cờ bên lề tang lễ Giáo hoàng Francis.
Những khúc mắc vào phút chót suýt làm đổ vỡ việc ký kết, nhưng cuối cùng Ukraine đã đạt được một thỏa thuận. Khi đi vào thực tế, thỏa thuận này sẽ đưa Ukraine xích lại gần hơn với Mỹ và tạo ra một kênh để nhận viện trợ quân sự trong tương lai. Quốc hội Ukraine dự kiến sẽ thông qua thỏa thuận này vào thứ Năm, và các văn kiện liên quan khác đang được hoàn thiện.
Bộ trưởng Kinh tế Ukraine Yuliia Svyrydenko nhận định: “Tôi nghĩ đây là lần đầu tiên trong lịch sử Hoa Kỳ coi Ukraine là đối tác chiến lược dài hạn, về mặt kinh tế.”
Để bạn đọc dễ hình dung, đây là một số cột mốc chính trong quá trình hình thành và ký kết thỏa thuận:
- **Mùa thu năm ngoái:** Ông Zelenskyy trình bày “kế hoạch chiến thắng”, bao gồm đề xuất hợp tác kinh tế với phương Tây, nhấn mạnh tiềm năng khoáng sản của Ukraine (uranium, titan, lithium, graphite). Ý tưởng là cho phép các công ty Mỹ tiếp cận ưu tiên sẽ tạo đòn bẩy chống lại Nga và củng cố lợi ích của Washington tại Ukraine, coi như một sự đảm bảo an ninh không chính thức.
- **Đầu năm nay:** Ông Trump tỏ ra quan tâm đến ý tưởng này.
- **Tháng 2:** Hai bên đạt được tiến bộ đáng kể. Tuy nhiên, trong chuyến thăm Kyiv vào ngày 12/2, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent mong đợi ông Zelenskyy ký ngay thỏa thuận, nhưng Tổng thống Ukraine từ chối vì dự thảo lúc đó không phù hợp với hiến pháp nước này, chỉ cho Mỹ 50% quyền lợi khoáng sản mà không đề cập gì đến đảm bảo an ninh. Ông Zelenskyy sau đó mô tả cách tiếp cận của ông Bessent là thiếu tôn trọng.
- **Cuối tháng 2:** Hai bên đồng ý với một dự thảo mới.
- **Ngày 28/2:** Ông Zelenskyy đến Washington với ý định ký bản sửa đổi. Nhưng ông kiên quyết bổ sung các điều khoản đảm bảo an ninh rõ ràng từ Mỹ. Một cuộc tranh cãi gay gắt nổ ra tại Phòng Bầu dục, ông Trump chỉ trích Tổng thống Ukraine thiếu lòng biết ơn. Ông Zelenskyy rời Nhà Trắng mà không có thỏa thuận, tương lai quan hệ với Washington trở nên bất định. Ngay sau đó, Mỹ tạm dừng viện trợ quân sự và chia sẻ thông tin tình báo với Ukraine.
- **Tháng 3:** Các cuộc đàm phán ngừng bắn ở Jeddah, Saudi Arabia, đánh dấu một bước ngoặt sau cuộc gặp thảm họa ở Phòng Bầu dục. Ukraine đồng ý đề xuất ngừng bắn 30 ngày của Mỹ, trong khi Nga bắt đầu thử thách sự kiên nhẫn của ông Trump bằng cách đưa ra các điều kiện khó chấp nhận.
- **Tiếp tục đàm phán:** Các cuộc thảo luận kỹ thuật về thỏa thuận khoáng sản được nối lại. Tuy nhiên, chính quyền Trump đưa ra điều khoản mới yêu cầu Ukraine hoàn trả toàn bộ số tiền viện trợ Mỹ đã cung cấp từ đầu cuộc xung đột, với con số lên tới 500 tỷ USD – gấp nhiều lần tổng viện trợ thực tế.
- **Ukraine kiên trì:** Các quan chức Ukraine tiếp tục vận động cho một cấu trúc công bằng hơn, tôn trọng lợi ích chiến lược và chủ quyền quốc gia. Ông Zelenskyy đưa ra ba nguyên tắc cốt lõi: thành lập quỹ đầu tư chung, quản lý 50-50 và loại bỏ việc hoàn trả nợ.
- **Tháng 4:** Đàm phán diễn ra căng thẳng, với “hàng trăm” lần sửa đổi dự thảo. Ngày 18/4, hai nước ký một biên bản ghi nhớ ý định. Dự thảo ngày 17/4 cho thấy Mỹ có thể nhượng bộ một số yêu cầu. Dự thảo này đáng chú ý vì yêu cầu Mỹ đầu tư một khoản tiền ban đầu đáng kể vào quỹ chung (Quỹ Đầu tư Tái thiết Mỹ-Ukraine, thành lập tại Delaware), ngoài việc nhận cổ phần tương đương với hàng tỷ USD viện trợ quân sự đã chi. Các phiên bản trước đó không yêu cầu Mỹ đầu tư thêm vốn mà chỉ muốn độc quyền tài nguyên.
- **Bước đột phá:** Ngày 26/4, cuộc gặp riêng giữa ông Trump và ông Zelenskyy tại Vương cung thánh đường St. Peter, bên lề tang lễ Giáo hoàng Francis, được mô tả là “cuộc trò chuyện tốt nhất” giữa hai nhà lãnh đạo từ trước đến nay.
- **Ký kết:** Cuộc gặp này đã mở đường cho việc ký kết thỏa thuận khoáng sản tại Washington bốn ngày sau đó.
Cuối cùng, ông Zelenskyy không đạt được đảm bảo an ninh rõ ràng như một phần của thỏa thuận. Tuy nhiên, thỏa thuận cuối cùng vẫn được coi là một chiến thắng ngoại giao cho Ukraine sau nhiều tháng làm việc. Điều quan trọng là thỏa thuận đã không yêu cầu Kyiv hoàn trả số tiền viện trợ đã nhận – một sự nhượng bộ từ phía ông Trump. Sự nhượng bộ này đạt được sau khi phía Ukraine lập luận rằng việc coi viện trợ trong quá khứ là nợ sẽ đi ngược lại các thỏa thuận đã có với Mỹ, EU, IMF và Ngân hàng Thế giới. Thay vào đó, Ukraine đề xuất viện trợ quân sự trong tương lai sẽ được tính như một phần đầu tư vào quỹ chung.
Ông Bessent thừa nhận rằng thỏa thuận này là một “sự đảm bảo an ninh ngầm nhờ vào quan hệ đối tác kinh tế”.
