Hôm Thứ Năm vừa qua, Tối Cao Pháp Viện Hoa Kỳ đã lắng nghe các tranh luận về yêu cầu khẩn cấp của Tổng Thống Donald Trump nhằm dỡ bỏ các phán quyết trên toàn quốc (nationwide injunctions) đang ngăn chặn lệnh hành pháp của ông về việc chấm dứt quyền công dân theo nơi sinh.
Phiên họp hiếm hoi này diễn ra vào tháng 5, dọn đường cho một phán quyết dự kiến vào mùa hè năm nay, sẽ quyết định liệu Tổng Thống Trump có thể tiến hành kế hoạch giới hạn quyền công dân Hoa Kỳ chỉ cho những trẻ em sinh ra trên đất Mỹ có cha mẹ là thường trú nhân hợp pháp hay không.
Vụ kiện này cũng được cho là sẽ xem xét tính hợp pháp của việc các thẩm phán tòa án liên bang cấp hạt (district court) đơn phương ra lệnh chặn một chính sách của tổng thống trên phạm vi toàn quốc. Tổng Thống Trump muốn dỡ bỏ các lệnh của tòa án đã ngăn chặn việc sa thải hàng loạt nhân viên liên bang, đóng băng ngân sách và các quy trình trục xuất người di cư nhanh chóng.
Trong hơn một thế kỷ qua, các tòa án và chính phủ đã diễn giải Khoản Công dân của Tu chính án thứ 14 áp dụng cho bất kỳ ai sinh ra tại Hoa Kỳ, bất kể tình trạng quốc tịch của cha mẹ đứa trẻ.
Tu chính án này, được phê chuẩn sau Nội chiến, nêu rõ rằng tất cả “những người sinh ra hoặc nhập tịch tại Hoa Kỳ, và tuân theo quyền tài phán của Hoa Kỳ, là công dân của Hoa Kỳ và của tiểu bang nơi họ cư trú”.
Tổng Biện lý D. John Sauer, người đại diện cho chính phủ, mở đầu tranh luận bằng cách lập luận rằng khả năng của một thẩm phán cấp hạt ban hành lệnh trên toàn quốc tạo ra một sân chơi pháp lý bất công cho chính phủ. Ông nói rằng Khoản Công dân liên quan đến con cái của những người nô lệ cũ, không phải những người nhập cư bất hợp pháp – những người thậm chí không tồn tại như một tầng lớp riêng biệt vào thời điểm đó. Ông Sauer cho rằng các phán quyết trên toàn quốc buộc các thẩm phán phải đưa ra quyết định gấp rút, khuyến khích việc “chọn tòa án” (forum shopping) và ngăn cản sự “lắng đọng” (percolation) của các vấn đề pháp lý mới và khó.
Tuy nhiên, lập luận của ông ngay lập tức vấp phải sự hoài nghi từ Thẩm phán Sonia Sotomayor. Bà cho rằng lý thuyết này không chỉ giới hạn quyền hạn của tòa án cấp dưới mà còn của Tối Cao Pháp Viện trong việc ban hành biện pháp khắc phục trên toàn quốc. Về tính hợp pháp của lệnh hành pháp của Tổng Thống Trump, Thẩm phán Sotomayor thẳng thắn nói rằng lệnh này là bất hợp pháp, vi phạm bốn tiền lệ của Tối Cao Pháp Viện.
Các Thẩm phán khác như Neil Gorsuch và Amy Coney Barrett cũng đặt câu hỏi liệu việc loại bỏ các phán quyết trên toàn quốc có thể khiến các lệnh hành pháp bất hợp pháp tồn tại quá lâu trước khi Tối Cao Pháp Viện có thể can thiệp hay không.
Ngược lại, Chánh án John Roberts lưu ý rằng Tối Cao Pháp Viện đã trở nên nhanh chóng hơn trong việc xử lý các vụ kiện, lấy ví dụ vụ kiện liên quan đến TikTok chỉ mất vài tháng để đi qua hệ thống tòa án. Thẩm phán Clarence Thomas còn bổ sung rằng “Chúng ta đã tồn tại cho đến những năm 1960 mà không có các phán quyết trên toàn quốc”.
Thẩm phán Ketanji Brown Jackson bày tỏ lo ngại rằng việc ngăn cản các thẩm phán liên bang ban hành lệnh trên toàn quốc về cơ bản sẽ tạo ra một hệ thống tư pháp “bắt tôi nếu bạn có thể” (Catch Me If You Can), trong đó công dân chỉ có thể bảo vệ quyền lợi của mình nếu có đủ nguồn lực để kiện tụng.
Tuy nhiên, Tổng Biện lý Sauer lập luận rằng hệ thống hiện tại buộc chính phủ phải chạy đua từ tòa án này sang tòa án khác để thắng mọi vụ kiện thách thức chính sách của họ.
Luật sư Kelsi Corkran, đại diện cho các nguyên đơn cá nhân, gọi lệnh hành pháp của Tổng Thống Trump về quyền công dân theo nơi sinh là “bất hợp pháp rõ ràng” và cần bị chặn vì vi phạm Hiến pháp, luật liên bang và tiền lệ của Tối Cao Pháp Viện (ám chỉ vụ Wong Kim Ark năm 1898 đã xác định rõ quyền công dân cho trẻ em sinh ra trên đất Mỹ dù cha mẹ là người nước ngoài). Bà khẳng định các phán quyết trên toàn quốc là cần thiết khi liên quan đến “các quyền hiến định cơ bản”.
Vào ngày đầu tiên nhậm chức, Tổng Thống Trump đã ký lệnh hành pháp tuyên bố chỉ những trẻ sơ sinh có cha mẹ có tình trạng pháp lý vĩnh viễn mới “tuân theo quyền tài phán” của Hoa Kỳ và do đó đủ điều kiện làm công dân. Chính phủ cho rằng quyền công dân theo nơi sinh là vi hiến.
Ba nhóm nguyên đơn khác nhau đã kiện để chặn lệnh này, bao gồm 22 tiểu bang, các nhóm vận động cho người nhập cư và những phụ nữ đang mang thai mà con cái sắp sinh sẽ bị ảnh hưởng.
Theo dữ liệu của chính phủ, ước tính có khoảng 150.000 trẻ em được sinh ra mỗi năm tại Hoa Kỳ có cha mẹ không phải là thường trú nhân hợp pháp. Các tiểu bang cảnh báo rằng những đứa trẻ này sẽ phải sống “trong bóng tối”, luôn đối mặt với nguy cơ bị trục xuất nếu lệnh này có hiệu lực.
Các thẩm phán liên bang ở Maryland, Massachusetts và Washington cùng ba hội đồng tòa phúc thẩm liên bang đã ban hành lệnh cấm trên toàn quốc, giữ chính sách của Tổng Thống Trump ở trạng thái chờ trong quá trình kiện tụng, kết luận rằng lệnh này rất có thể vi phạm Hiến pháp và tiền lệ của Tối Cao Pháp Viện.
Vụ việc này đến Tối Cao Pháp Viện trong một tình huống khác thường. Cả hai bên không tập trung vào tính hợp hiến của lệnh hành pháp mà chủ yếu tranh luận về phạm vi của các phán quyết do các thẩm phán cấp dưới ban hành.
Chính quyền Trump phàn nàn rằng các thẩm phán chỉ nên được phép chặn một chính sách ở mức độ ảnh hưởng đến các nguyên đơn thực tế đã đệ đơn kiện, chứ không phải chặn trên phạm vi toàn cầu. Họ cho rằng chỉ có sự can thiệp của Tối Cao Pháp Viện mới ngăn chặn các phán quyết trên toàn quốc trở nên “phổ biến không thể chấp nhận được”.
Tuy nhiên, những người ủng hộ người nhập cư, các tổ chức dân quyền và tổng biện lý các tiểu bang Đảng Dân chủ cảnh báo rằng việc chặn lệnh của Tổng Thống Trump ở một số nơi nhưng không ở những nơi khác sẽ tạo ra sự hỗn loạn, đặc biệt đối với một chính sách (luật quốc tịch) được cho là phải đồng nhất trên toàn quốc.
Một số học giả pháp lý cho rằng có thể tòa án sẽ phải giải quyết toàn bộ vấn đề, bao gồm cả tính hợp hiến của lệnh hành pháp, để giải quyết triệt để vấn đề phạm vi phán quyết.
Phán quyết cuối cùng trong vụ kiện này được mong đợi vào đầu mùa hè. Tin từ ABC News ngày 15/05/2025.
