Tổng Thống Hoa Kỳ Donald Trump vừa bắt đầu chuyến công du Trung Đông kéo dài 4 ngày, điểm dừng chân đầu tiên là Saudi Arabia. Tại đây, ông đã có cuộc gặp với Thái tử Mohammed bin Salman, người được xem là nhà lãnh đạo thực quyền của vương quốc.
Cuộc hội đàm giữa hai bên tập trung vào nhiều vấn đề nóng, bao gồm nỗ lực của Mỹ nhằm giải trừ chương trình hạt nhân của Iran, tìm cách chấm dứt cuộc chiến ở Gaza, và đặc biệt là giữ giá dầu ở mức thấp.
Tổng Thống Trump đã nhận được sự đón tiếp nồng hậu ngay khi bước xuống chuyên cơ Air Force One tại sân bay quốc tế King Khalid ở Riyadh. Không chỉ có nghi thức truyền thống với cà phê Ả Rập, chuyên cơ của Tổng Thống còn được các tiêm kích F-15 của Không quân Hoàng gia Saudi Arabia hộ tống khi tiếp cận thủ đô. Sau đó, hai nhà lãnh đạo cùng dùng bữa trưa tại Cung điện Hoàng gia trong một không gian sang trọng.
Đáng chú ý, bữa trưa này có sự góp mặt của nhiều CEO hàng đầu thế giới như Stephen Schwarzman (Blackstone Group), Larry Fink (BlackRock) và Elon Musk (Tesla, SpaceX). Elon Musk hiện còn đang lãnh đạo Bộ Hiệu quả Chính phủ, một nỗ lực gây tranh cãi trong nhiệm kỳ hai của Tổng Thống Trump nhằm cắt giảm lãng phí, gian lận trong bộ máy chính phủ Mỹ.
Ngoài các cuộc gặp cấp cao, Tổng Thống Trump cũng dự kiến tham gia một hội nghị đầu tư Mỹ-Saudi Arabia. Bộ trưởng Đầu tư Saudi Arabia, Khalid al-Falih, nhấn mạnh rằng “Khi người Saudi và người Mỹ hợp lực, những điều rất tốt đẹp sẽ xảy ra – thường thì đó là những điều tuyệt vời.”
Một trong những điểm mấu chốt trong quan hệ hiện tại là sản xuất dầu mỏ. Saudi Arabia và các quốc gia OPEC+ đã tăng cường sản lượng dầu ngay từ đầu nhiệm kỳ hai của Tổng Thống Trump. Tổng Thống Trump coi năng lượng giá rẻ là yếu tố quan trọng để giảm chi phí và kiềm chế lạm phát cho người dân Mỹ, đồng thời cho rằng giá dầu thấp hơn sẽ đẩy nhanh việc kết thúc cuộc chiến Nga-Ukraine.
Tuy nhiên, nền kinh tế Saudi Arabia vẫn phụ thuộc nặng nề vào dầu mỏ và cần giá dầu ở mức 96-98 USD/thùng để cân bằng ngân sách. Việc OPEC+, dưới sự dẫn dắt của Saudi Arabia, có sẵn sàng duy trì sản lượng cao trong bao lâu nữa vẫn là một câu hỏi lớn, nhất là khi giá dầu Brent hiện chỉ khoảng 64.77 USD/thùng (tính đến ngày 13/05/2025 theo tin từ ABC News). Jon Alterman, một nhà phân tích Trung Đông tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế ở Washington, nhận định giá dầu thấp hơn khiến các chương trình đa dạng hóa kinh tế của các quốc gia vùng Vịnh trở nên khó khăn hơn.
Sau Saudi Arabia, Tổng Thống Trump sẽ tới Qatar và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE). Cả ba quốc gia này đều là nơi Tổ chức Trump (Trump Organization), do hai con trai lớn của Tổng Thống điều hành, đang phát triển các dự án bất động sản lớn, bao gồm một tòa tháp ở Jeddah, một khách sạn sang trọng ở Dubai và một sân golf cùng khu biệt thự ở Qatar. Chuyến đi này được xem là cách Tổng Thống Trump chứng minh chiến lược chính sách đối ngoại dựa trên giao dịch của ông đang mang lại hiệu quả, trong bối cảnh ông đối mặt với chỉ trích từ phe Dân chủ rằng cuộc chiến thuế quan toàn cầu và cách tiếp cận cuộc chiến ở Ukraine đang cô lập Mỹ với các đồng minh.
Tổng Thống Trump dự kiến công bố các thỏa thuận lớn với ba quốc gia giàu có này, liên quan đến trí tuệ nhân tạo, mở rộng hợp tác năng lượng và có thể là các hợp đồng bán vũ khí mới cho Saudi Arabia. Trước đó, chính quyền đã phê duyệt ban đầu việc bán số tên lửa không đối không trị giá 3.5 tỷ USD cho các máy bay chiến đấu của Saudi Arabia.
Tuy nhiên, Tổng Thống Trump đến Trung Đông vào thời điểm mà các đồng minh khu vực thân cận nhất của ông, Israel và Saudi Arabia, lại không hoàn toàn đồng nhất với cách tiếp cận của ông.
Trước chuyến đi, Tổng Thống Trump tuyên bố dừng chiến dịch không kích kéo dài gần hai tháng của Mỹ chống lại lực lượng Houthi ở Yemen, với lý do phiến quân được Iran hậu thuẫn đã cam kết ngừng tấn công các tàu thuyền trên tuyến đường thương mại quan trọng. Đáng chú ý, chính quyền Mỹ đã không thông báo cho Israel – quốc gia mà Houthi vẫn tiếp tục nhắm mục tiêu – về thỏa thuận này trước khi Tổng Thống Trump công khai. Đây là ví dụ mới nhất về việc Tổng Thống Trump không cho Israel biết về các cuộc đàm phán của chính quyền ông với các đối thủ chung. Trước đó, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu cũng không được thông báo cho đến khi các cuộc đàm phán với Hamas về cuộc chiến ở Gaza bắt đầu, và chỉ biết về các cuộc đàm phán hạt nhân đang diễn ra với Iran khi Tổng Thống Trump công bố trong chuyến thăm Phòng Bầu dục của ông Netanyahu tháng trước.
Thủ tướng Netanyahu tuần trước đã tuyên bố sau thông báo ngừng bắn với Houthi của Tổng Thống Trump: “Israel sẽ tự bảo vệ mình. Nếu những người khác tham gia cùng chúng tôi – những người bạn Mỹ của chúng tôi – thì càng tốt.”
William Wechsler, giám đốc cấp cao tại Trung tâm Rafik Hariri và các Chương trình Trung Đông thuộc Hội đồng Đại Tây Dương, nhận định quyết định bỏ qua Israel trong chuyến thăm Trung Đông đầu tiên của Tổng Thống Trump là điều đáng chú ý. Ông Wechsler cho rằng “Thông điệp chính từ chuyến đi này, ít nhất là theo lịch trình hiện tại, là chính phủ các quốc gia vùng Vịnh… thực sự là những người bạn thân thiết hơn với Tổng Thống Trump so với chính phủ Israel hiện tại vào lúc này.”
Trong khi đó, Tổng Thống Trump hy vọng khởi động lại nỗ lực trong nhiệm kỳ đầu tiên của mình nhằm bình thường hóa quan hệ giữa các cường quốc Trung Đông là Israel và Saudi Arabia. Nỗ lực Hiệp định Abraham của ông đã dẫn đến việc Sudan, UAE, Bahrain và Morocco đồng ý bình thường hóa quan hệ với Israel.
Tuy nhiên, Riyadh đã làm rõ rằng để đổi lấy việc bình thường hóa, họ muốn Mỹ đảm bảo an ninh, hỗ trợ chương trình hạt nhân của vương quốc và có tiến bộ về con đường dẫn đến một nhà nước Palestine. Dường như có rất ít hy vọng đạt được tiến bộ về vấn đề nhà nước Palestine khi cuộc chiến Israel-Hamas đang diễn ra ác liệt và Israel đe dọa san phẳng và chiếm đóng Gaza.
Tuần trước, Thái tử Mohammed bin Salman đã tiếp đón Phó Tổng thống Palestine Hussein Sheikh tại Jeddah, đây là chuyến thăm nước ngoài đầu tiên của ông Sheikh kể từ khi nhậm chức vào tháng Tư. Hussain Abdul-Hussain, một nhà nghiên cứu tại Tổ chức Bảo vệ Dân chủ, cho rằng Thái tử dường như đang khéo léo báo hiệu cho Tổng Thống Trump rằng vương quốc cần thấy tiến bộ về vấn đề nhà nước Palestine trước khi Saudi Arabia bắt đầu nghiêm túc tiến tới thỏa thuận bình thường hóa với Israel. Ông Abdul-Hussain nói: “Biết cách người Saudi báo hiệu ý định của họ, đó là một động thái phủ đầu, ‘Đừng nghĩ đến việc yêu cầu chúng tôi thể hiện bất kỳ thiện chí nào đối với việc bình thường hóa.’”
Theo tin từ ABC News ngày 13/05/2025.
