Tổng Thống Donald Trump vừa kết thúc chuyến công du Trung Đông kéo dài bốn ngày, ghé thăm Ả Rập Saudi, Qatar và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE). Đây là chuyến đi lớn đầu tiên trong nhiệm kỳ thứ hai của ông, nơi ông đã phác thảo một tầm nhìn về khôi phục ổn định toàn cầu dựa trên chủ nghĩa thực dụng và lợi ích quốc gia, thay vì các giá trị truyền thống.
Chuyến đi này làm nổi bật cách tiếp cận ngoại giao kiểu giao dịch của Tổng Thống Trump. Ông được các nhà lãnh đạo chuyên quyền tiếp đón rất long trọng với các chuyến thăm cấp nhà nước xa hoa, tập trung nhiều vào quan hệ đối tác kinh tế và an ninh.
Trong bối cảnh các cuộc xung đột dai dẳng như ở Gaza và Ukraine cho thấy giới hạn ảnh hưởng của ông, Tổng Thống Trump khẳng định ông đang “lật trang” can thiệp của Mỹ vào khu vực. Ông cũng lần đầu tiên công nhận chính phủ mới ở Syria và thúc giục Iran đàm phán hạt nhân trước khi quá muộn.
Một số điểm đáng chú ý từ chuyến đi:
Ngắm nhìn sự xa hoa, im lặng về nhân quyền: Các chuyến công du Trung Đông của Tổng thống Mỹ thường có ít nhất một số kêu gọi công khai các chính phủ độc đoán cải thiện nhân quyền. Chuyến đi này thì không, khi Tổng Thống Trump hào hứng với các thỏa thuận kinh doanh và ngưỡng mộ sự giàu có của các quốc gia vùng Vịnh.
Ông thăm các cung điện lộng lẫy và nhận xét chúng “hoàn hảo” và “rất khó mua”. Ông khen ngợi những tòa nhà chọc trời “sáng lấp lánh” ở Ả Rập Saudi và chê chuyên cơ Air Force One “kém ấn tượng hơn nhiều”.
Tại một hội nghị doanh nghiệp ở Riyadh, ông chủ động tạo khoảng cách với hành động của các chính quyền trước đây, khi mà “các quan chức Mỹ sẽ bay trên những chiếc máy bay đẹp, giảng giải cho các bạn về cách sống và điều hành công việc của mình”. Các nhà hoạt động nhân quyền coi đây là lời cam kết không can thiệp, từ bỏ áp lực mà các Tổng thống Mỹ trước đây từng đặt lên các đối tác về vấn đề giam giữ, đàn áp phe đối lập.
Thách thức từ Putin: Dù Tổng Thống Trump rất muốn thúc đẩy Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy gặp mặt trực tiếp để chấm dứt chiến tranh, ông Putin đã chọn không tham dự các cuộc đàm phán hòa bình trực tiếp ở Thổ Nhĩ Kỳ.
Ông Trump tỏ ra khó chịu, nhưng sau đó nhấn mạnh rằng ông biết Putin có thể sẽ vắng mặt. “Tôi không tin điều gì sẽ xảy ra cho dù bạn có thích hay không, cho đến khi ông ấy và tôi gặp nhau,” Tổng Thống Trump nói. Ông cho biết cuộc gặp mặt “sẽ diễn ra ngay khi chúng tôi có thể sắp xếp.”
Ông Trump ban đầu trêu chọc về một điểm đến “không rõ” trước khi bay về Washington, làm dấy lên đồn đoán có thể ghé Thổ Nhĩ Kỳ. Tuy nhiên, ông cuối cùng xác nhận cần về Washington để gặp mặt cháu ngoại đầu lòng vừa chào đời.
Về Syria, một bước đi táo bạo: Chỉ hai tháng trước, chính quyền Trump vẫn còn ngần ngại về chính phủ lâm thời của Syria do Ahmad al-Sharaa lãnh đạo, một người từng có liên hệ với al-Qaida. Lo ngại về tính hợp pháp của ông này và các cuộc đụng độ gần đây đã khiến việc nới lỏng trừng phạt Syria bị hoãn lại. Tuy nhiên, Tổng Thống Trump đã thay đổi ý định và tuyên bố dỡ bỏ trừng phạt trong bài phát biểu trước các nhà lãnh đạo vùng Vịnh. Ông còn tiến thêm một bước khi đồng ý gặp al-Sharaa.
Tổng Thống Trump nói ông ấn tượng với al-Sharaa, người mà cách đây không lâu còn bị Mỹ treo thưởng 10 triệu USD. Ông mô tả al-Sharaa là “một người trẻ, cuốn hút” với “quá khứ rất mạnh mẽ”. Ông cho biết các khuyến nghị từ Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan và Thái tử Ả Rập Saudi Mohammed bin Salman đã thúc đẩy ông “đánh cược” với al-Sharra. “Tổng thống Erdogan gọi cho tôi và nói: ‘Ông có cách nào làm điều đó không? Vì nếu không, họ không có cơ hội’,” Tổng Thống Trump kể. “Vì vậy, tôi đã làm.”
Những con số gây tranh cãi: Xuyên suốt chuyến đi, Tổng Thống Trump rất thoải mái đưa ra những con số phóng đại. “Đây là một chuyến đi tuyệt vời,” ông nói. “Chúng tôi đã huy động hàng nghìn tỷ đô la đầu tư cho đất nước chúng ta.” Sau đó ông nâng con số lên 4 nghìn tỷ.
Con số này gần gấp đôi tổng GDP của Ả Rập Saudi, Qatar và UAE cộng lại, cho thấy bất kỳ khoản đầu tư nào được công bố có thể sẽ tích lũy trong nhiều năm (nếu có) và có thể không ảnh hưởng đáng kể đến tăng trưởng kinh tế tổng thể của Mỹ. Hãng Boeing xác nhận đơn hàng 96 tỷ USD mua máy bay 787 và 777X của Qatar là đơn hàng lớn nhất trong lịch sử của loại máy bay thân rộng này. Tổng Thống Trump hào hứng nói đó là “đơn hàng lớn nhất trong lịch sử ngành hàng không, chắc chắn là với quy mô đó”.
Ông cũng so sánh quá mức về kỷ lục kinh tế của chính quyền tiền nhiệm, tuyên bố: “Những ngày kinh tế khó khăn dưới chính quyền trước đang nhanh chóng nhường chỗ cho nền kinh tế vĩ đại nhất trong lịch sử thế giới.” Kinh tế Mỹ tăng trưởng 2,8% năm ngoái và giảm 0,3% trong ba tháng đầu năm nay.
Các xung đột nan giải vẫn đó: Dù ban đầu chuyến đi được lên kế hoạch để tưởng thưởng các quốc gia đầu tư vào Mỹ, Tổng Thống Trump từng hy vọng nó cũng sẽ báo hiệu những bước tiến đáng kể trong việc chấm dứt chiến tranh ở Gaza và Ukraine. Tin tức tích cực trên cả hai mặt trận đều không đến.
Tổng Thống Trump hầu như không nhắc đến hai cuộc xung đột này trong chuyến đi – và khi có nhắc, thường là trong bối cảnh khẳng định rằng chúng sẽ không xảy ra nếu ông thắng cử năm 2020. Khi Israel tăng cường tấn công ở Gaza – một bước chuẩn bị cho việc kiểm soát toàn bộ vùng lãnh thổ nếu Hamas không thả con tin – ông Trump lại suy nghĩ về việc thiết lập “khu vực tự do” ở Gaza. Ý tưởng này bị người Palestine và thế giới Ả Rập bác bỏ vì kế hoạch của ông sẽ di dời dân thường để xây dựng lại.
Israel đã tiến hành các cuộc không kích đáng kể ở Gaza suốt tuần khi Tổng Thống Trump ở trong khu vực, và giao tranh trên bộ dường như leo thang vào sáng thứ Sáu ngay cả trước khi ông rời UAE.
Vấn đề đạo đức đi kèm: Tổng Thống Trump đối mặt với câu hỏi về xung đột lợi ích khi đi Trung Đông định hình chính sách Mỹ trong lúc lợi ích kinh doanh của gia đình ông trong khu vực đang bùng nổ. Ông cố gắng xoa dịu lo ngại về an ninh quốc gia và hiến pháp bằng cách khẳng định việc chấp nhận chiếc máy bay hạng sang trị giá 400 triệu USD từ Qatar và sử dụng nó làm Air Force One là điều thông minh. “Tại sao quân đội của chúng ta, và do đó là người đóng thuế, phải trả hàng trăm triệu đô la khi họ có thể có nó MIỄN PHÍ,” ông Trump viết trên mạng xã hội.
Tổng Thống cũng né tránh câu hỏi về việc một công ty đầu tư được nhà nước hậu thuẫn ở Abu Dhabi sử dụng một loại tiền mã hóa liên kết với gia đình Trump cho khoản đầu tư 2 tỷ USD vào sàn giao dịch tiền điện tử lớn nhất thế giới. “Tôi không biết gì về điều đó,” ông nói.
Ngoài ra, gia đình Trump đã tích lũy các thỏa thuận cấp phép thương hiệu cho các dự án bất động sản, xây dựng tòa nhà Trump và sân golf khắp Trung Đông. Thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt nói rằng việc đặt câu hỏi liệu những khoản lợi nhuận đó có ảnh hưởng đến quyết định điều hành của Tổng Thống Trump là “thành thật mà nói là nực cười”.
Tin từ The Associated Press đăng trên Seattle Times ngày 16/05/2025.
