Người từ khắp nơi trên thế giới, từ Eritrea, Guatemala đến Pakistan, Afghanistan, Ghana, Uzbekistan và nhiều quốc gia khác, vẫn đang tìm cách đến biên giới Mỹ với hy vọng được tị nạn. Họ nói rằng họ bị bức hại vì tôn giáo, giới tính hoặc quan điểm chính trị ở quê nhà.
Trong nhiều thế hệ, những người này có cơ hội trình bày trường hợp của mình với giới chức Mỹ. Tuy nhiên, điều này dường như đã thay đổi.
Một người đàn ông Nga, từng là nhân viên bầu cử và bị bắt vì ghi lại video gian lận bỏ phiếu, đã tìm cách tị nạn ở Mỹ. Anh kể lại: “Họ không cho chúng tôi gặp viên chức ICE để nói chuyện. Họ không phỏng vấn chúng tôi. Không ai hỏi tôi chuyện gì đã xảy ra”. Vào ngày 26 tháng 2, anh đã bị trục xuất đến Costa Rica cùng vợ và con trai nhỏ.
Ngay sau khi nhậm chức nhiệm kỳ thứ hai vào ngày 20 tháng 1, Tổng Thống Donald Trump đã đình chỉ hệ thống tị nạn như một phần trong nỗ lực siết chặt nhập cư bất hợp pháp, ban hành một loạt sắc lệnh hành pháp nhằm ngăn chặn cái mà ông gọi là “cuộc xâm lược” Hoa Kỳ.
Theo các luật sư, nhà hoạt động và chính người nhập cư, điều những người tìm tị nạn hiện nay phải đối mặt là một tình hình hỗn loạn, liên tục thay đổi với ít quy tắc rõ ràng. Mọi người có thể bị trục xuất đến những quốc gia xa lạ chỉ sau những cuộc trò chuyện ngắn ngủi với quan chức di trú, trong khi những người khác bị giam giữ chờ đợi quy trình sàng lọc theo công ước chống tra tấn của Liên Hiệp Quốc, vốn khó đáp ứng điều kiện hơn nhiều so với tị nạn.
Các luật sư chuyên về vấn đề tị nạn tại biên giới cho biết, điện thoại của họ đã im lặng kể từ khi Tổng Thống Trump nhậm chức. Họ nghi ngờ nhiều người vượt biên đang bị trục xuất ngay lập tức mà không có cơ hội xin tị nạn, hoặc bị giam giữ.
Bà Bella Mosselmans, giám đốc Hội đồng Chiến lược Tố tụng Toàn cầu, nhận định: “Tôi không nghĩ ai cũng hoàn toàn rõ điều gì xảy ra khi mọi người đến và xin tị nạn”.
Những hạn chế này đang đối mặt với hàng loạt vụ kiện tại tòa án. Chính quyền Tổng Thống Trump đối đầu với các nhà hoạt động cho rằng những hạn chế sâu rộng này đã đặt những người chạy trốn khỏi sự bức hại vào tình thế nguy hiểm một cách bất hợp pháp.
Trong một diễn biến pháp lý quan trọng, một thẩm phán liên bang dự kiến sẽ đưa ra phán quyết về việc liệu tòa án có thể xem xét việc chính quyền dùng lý do “xâm lược” để đình chỉ tị nạn hay không. Hiện chưa có ngày cụ thể cho phán quyết này.
Chính phủ Mỹ cho rằng việc tuyên bố tình trạng “xâm lược” không thuộc thẩm quyền giám sát của tòa án, gọi đó là “một vấn đề chính trị không thể xem xét lại”. Tuy nhiên, các nhóm nhân quyền, đứng đầu là Liên đoàn Tự do Dân sự Mỹ (ACLU), gọi tuyên bố đình chỉ tị nạn này là “bất hợp pháp và chưa từng có tiền lệ” trong đơn kiện nộp tại tòa án liên bang Washington D.C.
Số người vượt biên bất hợp pháp, vốn tăng vọt trong những năm đầu nhiệm kỳ Tổng Thống Joe Biden (có lúc gần 10.000 vụ bắt giữ mỗi ngày vào cuối năm 2024), đã giảm đáng kể trong năm cuối của ông và tiếp tục sụt giảm mạnh hơn sau khi Tổng Thống Trump trở lại Nhà Trắng. Dù vậy, vẫn có hơn 200 người bị bắt mỗi ngày vì vượt biên trái phép ở biên giới phía Nam Mỹ. Một số trong số này là người tìm tị nạn, dù con số chính xác vẫn chưa rõ.
Paulina Reyes-Perrariz, luật sư quản lý văn phòng San Diego của Trung tâm Luật Bảo vệ Người nhập cư, cho biết văn phòng của cô từng nhận 10 đến 15 cuộc gọi mỗi ngày về các trường hợp tị nạn sau khi Tổng Thống Biden áp dụng các biện pháp hạn chế tị nạn vào năm 2024. Con số này hiện đã giảm xuống gần như bằng không, chỉ còn vài cuộc gọi kể từ ngày 20 tháng 1.
Cô nói thêm, các luật sư cũng không chắc chắn về cách xử lý các hồ sơ tị nạn. “Rất khó để tư vấn và hỗ trợ các cá nhân khi chúng tôi không biết quy trình là gì”, cô bày tỏ.
Người đàn ông Nga nói trên, xin được giấu tên vì sợ bị bức hại nếu về nước, không hề mong đợi điều này. Anh cảm thấy “bị phản bội” và cho rằng mình đã làm “mọi thứ đúng luật”. Gia đình anh đã cẩn thận tuân thủ quy tắc, đến Mexico vào tháng 5 năm 2024, thuê một nơi ở giá rẻ gần biên giới California và chờ gần chín tháng để có cơ hội lên lịch phỏng vấn tị nạn. Ngày 14 tháng 1, họ nhận được thông báo lịch phỏng vấn là ngày 2 tháng 2. Đến ngày 20 tháng 1, cuộc phỏng vấn bị hủy.
Ngay sau khi Tổng Thống Trump nhậm chức, Cục Hải quan và Bảo vệ Biên giới Mỹ (CBP) thông báo đã xóa bỏ hệ thống lên lịch phỏng vấn tị nạn và hủy hàng chục ngàn cuộc hẹn đã có. Không có cách nào kháng cáo. Gia đình người Nga đã đến cửa khẩu San Diego để xin tị nạn, nơi họ bị bắt giữ, anh kể lại.
Vài tuần sau, họ nằm trong số những người nhập cư bị còng tay, cùm chân và đưa lên máy bay đến Costa Rica. Chỉ có trẻ em là không bị cùm.
Chính quyền Tổng Thống Trump đã tìm cách đẩy nhanh việc trục xuất bằng cách biến các quốc gia như Costa Rica và Panama thành “cầu nối”, tạm thời giam giữ người bị trục xuất trong khi họ chờ được đưa về nước xuất xứ hoặc nước thứ ba. Đầu năm nay, khoảng 200 người di cư đã bị trục xuất từ Mỹ đến Costa Rica và khoảng 300 người được đưa đến Panama.
Đối với những người ủng hộ chính sách nhập cư cứng rắn hơn, hệ thống tị nạn luôn tiềm ẩn nhiều tuyên bố phóng đại từ những người không thực sự đối mặt với nguy hiểm. Trong những năm gần đây, chỉ khoảng một phần ba đến một nửa số đơn xin tị nạn được thẩm phán chấp thuận.
Ngay cả một số chính trị gia ủng hộ nhập cư cũng thừa nhận hệ thống này bị lạm dụng. Cựu Dân biểu Mỹ Barney Frank, một đảng viên Dân chủ kỳ cựu, từng viết trên Wall Street Journal năm ngoái rằng “Người dân trên khắp thế giới đã biết rằng họ có thể tuyên bố tị nạn và ở lại Mỹ vô thời hạn để theo đuổi yêu cầu của mình”, biện hộ cho việc Tổng Thống Biden siết chặt chính sách tị nạn giữa làn sóng nhập cư bất hợp pháp.
Tương lai bất định đang chờ đợi những người này. Nhiều người cùng đến với gia đình người Nga đã rời khỏi trung tâm ở Costa Rica, nhưng gia đình anh vẫn ở lại. Người đàn ông không thể tưởng tượng được việc quay trở lại Nga và không còn nơi nào khác để đi.
Anh và vợ dành thời gian dạy tiếng Nga và một chút tiếng Anh cho con trai. Anh tổ chức các trận bóng chuyền để mọi người bận rộn. Anh không giận nước Mỹ. Anh hiểu chính quyền muốn siết chặt nhập cư bất hợp pháp. Nhưng, anh nói thêm, anh đang thực sự gặp nguy hiểm. Anh đã tuân thủ luật và không thể hiểu tại sao mình không có cơ hội trình bày trường hợp của mình.
Anh liên tục đấu tranh với sự tuyệt vọng, biết rằng những gì anh đã làm ở Nga đã đưa gia đình đến tình cảnh này. “Tôi đã làm họ thất vọng”, anh nói. “Tôi nghĩ điều đó mỗi ngày: tôi đã làm họ thất vọng”.
Tin từ Seattle Times và Associated Press ngày 15/05/2025.
