Cựu Chủ tịch Hạ viện Mỹ Newt Gingrich vừa lên tiếng cảnh báo về tình trạng các thẩm phán tòa án liên bang cấp quận (district judges) đang lạm quyền, gây ra một cuộc khủng hoảng hiến pháp nghiêm trọng.
Theo ông Gingrich, nỗ lực thay đổi bộ máy Washington của người dân Mỹ đang bị cản trở bởi các thẩm phán cấp quận “cấp tiến”, những người đã vượt quá thẩm quyền của mình. Ông dẫn chứng, chỉ trong 100 ngày đầu tiên của nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Donald Trump, các thẩm phán cấp dưới đã ban hành tới 37 lệnh cấm trên toàn quốc (nationwide injunctions) đối với các hành động của chính quyền. Con số này cho thấy trung bình cứ chưa đầy ba ngày lại có một lệnh cấm được đưa ra.
Vấn đề ở đây, theo ông Gingrich, không phải là các thẩm phán chống lại Tổng thống Trump, mà là chống lại ý chí của người dân Mỹ. Ông nhấn mạnh, trong cuộc bầu cử năm 2024, người dân đã bầu ra một Hạ viện, Thượng viện và Tổng thống thuộc Đảng Cộng hòa. Tổng thống Trump đã giành chiến thắng ở cả bảy bang chiến địa và nhận được hơn 77 triệu phiếu bầu.
Hệ thống tòa án liên bang có 677 thẩm phán cấp quận. Nếu bất kỳ ai trong số họ cũng có thể ban hành lệnh cấm trên toàn quốc để phủ quyết các quyết định của tổng thống được bầu, thì đây thực sự là một cuộc khủng hoảng. Cần nhớ rằng, các thẩm phán này không do dân bầu ra và họ không phải đối mặt với hậu quả trực tiếp nào nếu phán quyết của họ gây ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống người dân hay lãng phí tiền thuế.
Ông Gingrich đưa ra một số ví dụ về các lệnh cấm mà ông cho là “điên rồ” và can thiệp quá sâu vào việc điều hành của chính phủ. Chẳng hạn, một lệnh cấm buộc chính quyền phải tiếp nhận hàng trăm nghìn người tị nạn, bất chấp chi phí nhân đạo và tài chính. Một lệnh khác ngăn cản việc chuyển nam giới ra khỏi các nhà tù nữ, dù có nguy cơ gây hại cho tù nhân nữ. Thậm chí, có lệnh cấm còn đi xa đến mức ngăn cản Nhà Trắng thảo luận về các thành phố “thánh địa” (sanctuary cities) – nơi không hợp tác với cơ quan di trú liên bang.
Nhắc lại lịch sử, ông Gingrich trích lời Tổng thống Thomas Jefferson, người từng cảnh báo rằng một chính phủ cuối cùng bị kiểm soát bởi các thẩm phán sẽ dẫn đến chế độ chuyên chế. Các nhà lập quốc Mỹ tin rằng ba nhánh quyền lực (lập pháp, hành pháp, tư pháp) phải bình đẳng, và nhánh tư pháp có lẽ là yếu nhất. Họ cũng khẳng định hai nhánh do dân bầu ra có thể điều chỉnh nhánh tư pháp nếu nhánh này cố gắng áp đặt ý chí lên người dân.
Ông Gingrich dẫn chứng việc Tổng thống Jefferson và Đảng Dân chủ đã loại bỏ 14 trong số 34 thẩm phán liên bang thông qua Đạo luật Tư pháp năm 1802, không cần luận tội mà chỉ đơn giản là bãi bỏ chức vụ.
Theo nguồn tin Fox News ngày 08/05/2025, ông Gingrich hy vọng Tòa án Tối cao Hoa Kỳ sẽ nhận ra sự lạm quyền của các tòa án cấp dưới là không thể chấp nhận và không bền vững. Tòa án Tối cao có thể có những bước đi quyết định để loại bỏ các lệnh cấm trên toàn quốc do thẩm phán địa phương ban hành, hoặc quy định rằng các lệnh này phải được Tòa án Tối cao xem xét ngay lập tức.
Trong lúc chờ đợi, cả Hạ viện và Thượng viện đã bắt đầu hành động để chấn chỉnh tình trạng lạm quyền của các thẩm phán cấp quận “cấp tiến” nhất. Việc Thượng viện giới thiệu Đạo luật Làm rõ Biện pháp Tư pháp năm 2025 và Hạ viện thông qua Đạo luật Không Phán Quyết Lạm Quyền năm 2025 cho thấy rõ ràng các thẩm phán cấp quận đang đẩy tình hình đến một cuộc khủng hoảng hiến pháp.
Ông Gingrich kết luận, chúng ta phải bảo vệ quyền của người dân Mỹ trong việc bầu ra những người điều hành chính phủ liên bang. Các thẩm phán cấp dưới nghĩ rằng họ có thể can thiệp sâu và phủ quyết tổng thống cùng Quốc hội do dân bầu có một con đường đơn giản: Từ chức và ra tranh cử.
Nếu Tòa án Tối cao không chấm dứt sự vô lý này, Quốc hội và tổng thống sẽ phải thực hiện quyền hạn hiến định của mình và loại bỏ các lệnh cấm trên toàn quốc của các thẩm phán cấp quận. Đây là điều bắt buộc nếu chúng ta muốn giữ vững một chính phủ “của dân, do dân, vì dân”.
