Chính quyền Tổng Thống Hoa Kỳ Donald Trump mới đây đã chào đón một nhóm 49 người da trắng gốc Nam Phi đến Mỹ với tư cách người tị nạn. Phía Mỹ cho rằng họ phải đối mặt với nạn phân biệt đối xử và bạo lực tại quê nhà, điều mà chính phủ Nam Phi kiên quyết phủ nhận.
Quyết định tiếp nhận nhóm người Afrikaner này (những người da trắng gốc Hà Lan và Pháp định cư ở Nam Phi) đã dấy lên nhiều câu hỏi từ các tổ chức hỗ trợ người tị nạn. Họ thắc mắc tại sao nhóm này lại được ưu tiên trong khi chính quyền Tổng Thống Trump đã đình chỉ các nỗ lực tái định cư cho những người chạy trốn chiến tranh và đàn áp, vốn đã trải qua quá trình kiểm tra gắt gao nhiều năm.
Nhiều người trong nhóm từ Nam Phi, bao gồm cả trẻ nhỏ, đã cầm những lá cờ Mỹ nhỏ khi hai quan chức Mỹ chào đón họ tại một nhà chứa máy bay bên ngoài Washington, D.C. Sau đó, họ tiếp tục lên các chuyến bay khác đến nhiều điểm đến khác nhau trên khắp nước Mỹ.
Thứ trưởng Ngoại giao Christopher Landau phát biểu: “Tôi muốn tất cả các bạn biết rằng các bạn thực sự được chào đón ở đây và chúng tôi tôn trọng những gì các bạn đã phải đối mặt trong vài năm qua.”
Trước đó cùng ngày, Tổng Thống Hoa Kỳ Donald Trump nói với các phóng viên rằng ông tiếp nhận họ với tư cách người tị nạn vì “nạn diệt chủng đang diễn ra”. Ông cho rằng ở Nam Phi thời hậu apartheid, những người nông dân da trắng “đang bị giết hại” và ông dự định sẽ thảo luận vấn đề này với lãnh đạo Nam Phi vào tuần tới.
Tuy nhiên, nhận định này đã bị chính phủ Nam Phi, các chuyên gia và thậm chí cả nhóm Afrikaner AfriForum (dù nhóm này nói rằng các vụ tấn công trang trại không được chính phủ giải quyết nghiêm túc) bác bỏ mạnh mẽ. Chính phủ Nam Phi khẳng định cáo buộc của Mỹ về việc thiểu số da trắng Afrikaner bị đàn áp là “hoàn toàn sai sự thật”, là kết quả của thông tin sai lệch và cái nhìn không chính xác về đất nước. Họ dẫn chứng rằng người Afrikaner nằm trong số những người giàu có và thành công nhất tại Nam Phi.
Theo tin từ Associated Press, phát biểu tại một hội nghị kinh doanh ở Bờ Biển Ngà, Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa cho biết ông đã nói chuyện với Tổng Thống Trump gần đây và nói với ông ấy rằng chính quyền Mỹ đã nhận thông tin sai lệch từ các nhóm đang cố gắng biến người da trắng thành nạn nhân do những nỗ lực khắc phục sai lầm lịch sử của chế độ thực dân và hệ thống apartheid trước đây (phân biệt chủng tộc bắt buộc, đàn áp đa số người da đen).
Người Afrikaner là nhóm da trắng lớn nhất ở Nam Phi và từng là những người lãnh đạo chính phủ apartheid, vốn thực thi phân biệt chủng tộc tàn bạo trong gần 50 năm trước khi kết thúc vào năm 1994. Mặc dù Nam Phi đã khá thành công trong việc hòa giải các sắc tộc, căng thẳng giữa một số đảng phái chính trị da đen và một số nhóm Afrikaner vẫn còn tồn tại.
Chính quyền Tổng Thống Trump đã đưa ra cáo buộc sai sự thật rằng người da trắng Nam Phi đang bị tước đoạt đất đai theo luật trưng thu mới nhằm thúc đẩy “tịch thu tài sản phân biệt chủng tộc”. Thực tế là chưa có đất đai nào bị trưng thu.
Tổng Thống Trump đã thúc đẩy cáo buộc về việc nông dân da trắng ở Nam Phi bị giết hại trên diện rộng từ năm 2018, ngay trong nhiệm kỳ đầu tiên của mình. Các nhà bình luận bảo thủ cũng như đồng minh của Tổng Thống Trump, Elon Musk (người gốc Nam Phi), đã đăng trên mạng xã hội rằng một số chính trị gia ở Nam Phi đang “tích cực thúc đẩy nạn diệt chủng người da trắng”.
Nam Phi có tỷ lệ tội phạm bạo lực cực kỳ cao, và nông dân da trắng đã bị giết ở các cộng đồng nông thôn của người Afrikaner. Đây là vấn đề đã tồn tại hàng thập kỷ. Chính phủ Nam Phi lên án các vụ giết người này nhưng cho rằng chúng là một phần của vấn đề tội phạm chung của đất nước.
Bộ trưởng Ngoại giao Nam Phi Ronald Lamola cho biết: “Hoàn toàn không có dữ liệu nào chứng minh rằng có sự đàn áp người da trắng Nam Phi hoặc đặc biệt là người Afrikaner làm nông dân. Nông dân da trắng bị ảnh hưởng bởi tội phạm giống như bất kỳ người Nam Phi nào khác. Vì vậy, điều này không đúng sự thật, không có cơ sở.”
Phía chính quyền Tổng Thống Trump, ông Landau nói rằng nhiều người đến Mỹ lần này đã trải qua “các cuộc xâm nhập đe dọa vào nhà cửa, trang trại của họ và sự thiếu quan tâm hoặc không thành công thực sự của chính phủ trong việc giải quyết tình hình này”. Ông cũng nói thêm rằng tất cả họ đều đáp ứng các tiêu chuẩn kiểm tra nghiêm ngặt, bao gồm khả năng hòa nhập vào văn hóa Mỹ. (Nói thêm, quy trình kiểm tra người tị nạn của Mỹ vốn được đánh giá là rất chặt chẽ).
Tổng Thống Trump đã đình chỉ vô thời hạn chương trình tái định cư người tị nạn (vốn có sự ủng hộ rộng rãi của cả hai đảng) ngay trong ngày đầu tiên nhậm chức. Một tháng sau, ông công bố kế hoạch tái định cư nông dân da trắng Nam Phi và gia đình họ với tư cách người tị nạn.
Những người ủng hộ chương trình tị nạn đặt câu hỏi làm thế nào chính quyền có thể biện minh cho việc tiếp nhận nhóm nhỏ này trong khi từ chối những người khác từ các vùng xung đột trên khắp thế giới. Thượng nghị sĩ Jeanne Shaheen, một đảng viên Dân chủ từ New Hampshire, gọi đây là nỗ lực “viết lại lịch sử”. Bà yêu cầu chính quyền làm rõ lý do tại sao những cá nhân này đủ điều kiện tị nạn và tái định cư ở Mỹ, và tại sao họ lại được ưu tiên hơn những người tị nạn như người Afghanistan, người Rohingya ở Myanmar và người Sudan, những người đã chạy trốn khỏi nhà do xung đột và đàn áp.
Theo Đại sứ quán Mỹ tại Nam Phi, để đủ điều kiện theo lệnh của Tổng Thống Trump, người nộp đơn phải là công dân Nam Phi thuộc dân tộc Afrikaner hoặc là thành viên của một nhóm thiểu số về chủng tộc, và họ phải chứng minh được lịch sử hoặc nỗi sợ bị đàn áp.
Người Afrikaner, hậu duệ chủ yếu của những người định cư thuộc địa Hà Lan và Pháp, có khoảng 2,7 triệu người trong tổng dân số 62 triệu của Nam Phi, trong đó hơn 80% là người da đen.
Chương trình tị nạn của Mỹ được Quốc hội thành lập vào năm 1980. Theo truyền thống, để đủ điều kiện là người tị nạn, người nộp đơn phải chứng minh được nỗi sợ bị đàn áp có cơ sở do chủng tộc, tôn giáo, quốc tịch, thành viên của một nhóm xã hội cụ thể hoặc quan điểm chính trị. Người tị nạn khác với người xin tị nạn (asylum-seekers) ở chỗ họ phải ở bên ngoài nước Mỹ mới đủ điều kiện.
Một mạng lưới các cơ quan tái định cư thường giúp người tị nạn ổn định cuộc sống mới, và họ nhận được 90 ngày hỗ trợ liên bang cho các chi phí như tiền thuê nhà. Tuy nhiên, dịch vụ di trú của Giáo hội Episcopal đã từ chối chỉ thị của chính phủ liên bang về việc giúp tái định cư nhóm người da trắng Nam Phi này, viện dẫn cam kết lâu dài của giáo hội đối với “công bằng chủng tộc và hòa giải”.
