Trong những tháng đầu năm 2022, khi Nga phát động cuộc tấn công toàn diện vào Ukraine, hàng triệu người Ukraine – chủ yếu là phụ nữ và trẻ em – đã chạy sang Ba Lan. Tại đây, họ nhận được sự đón tiếp nồng hậu và lòng trắc ẩn phi thường. Cờ Ukraine xuất hiện khắp nơi, các tình nguyện viên Ba Lan đổ ra biên giới với thực phẩm, tã bỉm, thẻ SIM, thậm chí có người còn mở cửa nhà đón những người hoàn toàn xa lạ.
Trước thảm kịch chiến tranh, Ba Lan không chỉ trở thành tuyến đường cứu trợ hậu cần quan trọng cho Ukraine mà còn là biểu tượng của tình đoàn kết nhân loại.
Ba năm sau, Ba Lan vẫn là một trong những đồng minh kiên định nhất của Ukraine, là trung tâm trung chuyển vũ khí từ phương Tây và là tiếng nói mạnh mẽ bảo vệ lợi ích của Kyiv. Tuy nhiên, ở trong nước, thái độ đối với người Ukraine đã có sự thay đổi.
Hiện có gần một triệu người tị nạn Ukraine vẫn ở Ba Lan, nâng tổng số công dân Ukraine tại quốc gia 38 triệu dân này lên khoảng 2 triệu người (bao gồm cả những người nhập cư kinh tế trước chiến tranh). Khi Ba Lan chuẩn bị cho cuộc bầu cử tổng thống vào ngày 18/5 (vòng hai dự kiến 1/6), sự mệt mỏi với việc giúp đỡ người Ukraine ngày càng rõ rệt. Một số ứng viên đã nhận thấy rằng họ có thể giành được nhiều phiếu hơn bằng cách hứa hẹn giảm bớt sự hỗ trợ này.
“Tâm trạng của xã hội Ba Lan đã thay đổi đối với người tị nạn chiến tranh Ukraine,” theo Piotr Długosz, giáo sư xã hội học tại Đại học Jagiellonian ở Krakow, người đã nghiên cứu quan điểm về người Ukraine ở Trung Âu. Ông dẫn một khảo sát cho thấy sự ủng hộ việc giúp đỡ người Ukraine đã giảm từ 94% khi chiến tranh bắt đầu vào tháng 2/2022 xuống còn 57% vào tháng 12/2024.
“Nhiều nghiên cứu khác cũng xác nhận sự thay đổi tâm trạng này,” ông nói. “Đồng thời, cần nhớ rằng việc giúp đỡ người tị nạn sau khi chiến tranh bùng nổ là một phản xạ đạo đức tự nhiên, rằng nên giúp đỡ người hàng xóm gặp khó khăn. Càng ý nghĩa hơn khi người Ba Lan vẫn nhớ những tội ác mà người Nga đã gây ra đối với người Ba Lan trong và sau hai cuộc chiến tranh thế giới.”
Sự thay đổi tâm trạng này đang được một số ứng viên biến thành chiến lược tranh cử. Karol Nawrocki, ứng viên bảo thủ từ đảng Pháp luật và Công lý (Law and Justice), một trong những người dẫn đầu, là một ví dụ. Đảng này, khi còn cầm quyền vào năm 2022, đã dẫn đầu nỗ lực nhân đạo cùng với Tổng thống Andrzej Duda.
Khi Nawrocki tìm cách kế nhiệm Tổng thống Duda, ông thể hiện thái độ lưỡng lự đối với người Ukraine, nhấn mạnh sự cần thiết phải bảo vệ lợi ích của Ba Lan trên hết. Tổng thống Duda và đảng Pháp luật và Công lý từ lâu đã ngưỡng mộ Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump, và Nawrocki – người đã được Tổng thống Trump đón tiếp tại Nhà Trắng vào ngày 1/5 – đôi khi sử dụng ngôn ngữ tương đồng với Tổng thống Mỹ.
“Ukraine không coi chúng tôi là đối tác. Họ cư xử một cách không đứng đắn và vô ơn trong nhiều khía cạnh,” Nawrocki nói hồi tháng 1. Sau chuyến thăm căng thẳng của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy tới Phòng Bầu dục vào tháng 2, Nawrocki tuyên bố nhà lãnh đạo Ukraine cần “suy nghĩ lại” về cách hành xử với các đồng minh.
Tháng trước, Nawrocki cam kết nếu đắc cử, ông sẽ đưa ra luật ưu tiên công dân Ba Lan hơn người Ukraine trong việc tiếp cận dịch vụ y tế hoặc trường học. “Công dân Ba Lan phải được ưu tiên,” Nawrocki nói trong một video tranh cử. “Ba Lan trên hết. Người Ba Lan trên hết.”
Cánh hữu hơn nữa, ứng viên Sławomir Mentzen và đảng Liên minh (Confederation) của ông còn đi xa hơn. Ông đổ lỗi cho người Ukraine gây quá tải trường học, đẩy giá nhà tăng cao và cáo buộc họ lợi dụng sự hào phóng của Ba Lan.
Tại một cuộc mít tinh của ứng viên cực hữu Grzegorz Braun vào ngày 30/4, những người ủng hộ ông đã trèo lên ban công tòa thị chính ở Biała Podlaska và giật đổ lá cờ Ukraine đã treo ở đó từ tháng 2/2022 như một biểu tượng đoàn kết.
Ngay cả trung tâm chính trị cũng đang điều chỉnh. Rafał Trzaskowski, thị trưởng Warsaw theo đường lối tự do từ đảng trung dung của Thủ tướng Donald Tusk, người từng chào đón người Ukraine đến thành phố của mình vào năm 2022, đã đề xuất vào tháng 1 rằng chỉ những người tị nạn Ukraine “làm việc, sinh sống và đóng thuế” ở Ba Lan mới được hưởng trợ cấp trẻ em “800+” (800 zlotys, khoảng 210 USD mỗi tháng cho mỗi trẻ). Các yêu cầu đã được thắt chặt gần đây, và một số nhà vận động cho người tị nạn mô tả đây là sự nhượng bộ trước các luận điệu cực hữu.
Đại sứ Ukraine tại Ba Lan, Vasyl Bodnar, bác bỏ những tuyên bố rằng người Ukraine đang nhận nhiều hơn cho đi. Ông nói, khoảng 35.000 người nhận hỗ trợ mà không làm việc, nhưng số tiền họ nhận chỉ là một phần nhỏ so với những gì người Ukraine đóng góp qua thuế. Ông lưu ý rằng hiện có khoảng 70.000 doanh nghiệp do người Ukraine điều hành đang hoạt động tại Ba Lan.
“Người Ukraine đang giúp nền kinh tế Ba Lan phát triển,” ông nói với Associated Press.
Małgorzata Bonikowska, chủ tịch Trung tâm Quan hệ Quốc tế, cho biết việc căng thẳng xuất hiện là điều bình thường khi một lượng lớn người từ các nền văn hóa khác nhau đột ngột sống và làm việc cạnh nhau. Bà nói thêm, người Ba Lan thường thấy người Ukraine hay thúc ép hoặc có vẻ được hưởng đặc quyền, điều này khiến họ khó chịu. “Nhưng vẫn có sự ủng hộ rất ổn định cho việc giúp đỡ Ukraine. Chúng tôi thực sự tin rằng người Ukraine là người châu Âu, họ giống như anh em của chúng tôi.”
Rafał Pankowski, một nhà xã hội học đứng đầu nhóm Never Again chuyên chống lại chủ nghĩa bài ngoại, đã theo dõi tình cảm chống Ukraine ngay từ khi chiến tranh toàn diện bắt đầu. Ban đầu, cánh cực hữu rất cô lập với quan điểm chống Ukraine của họ, ông nói.
“Những gì đang xảy ra trong năm nay là thời điểm thu hoạch cho tất cả những người tuyên truyền chống Ukraine, và giờ đây nó đã vượt ra ngoài cánh cực hữu,” ông nói.
Kateryna, một phụ nữ Ukraine 33 tuổi đã sống ở Ba Lan nhiều năm, đã chứng kiến sự thay đổi này một cách rõ rệt. Năm 2022, những người lạ thường chào cô bằng ánh mắt thông cảm và câu nói “Slava Ukraini” (Vinh quang cho Ukraine).
Nhưng sau đó vào mùa thu năm ngoái, một người đàn ông trên xe điện đã chửi rủa cô vì đọc một cuốn sách tiếng Ukraine. Mùa xuân này, bên ngoài văn phòng an sinh xã hội, một người đàn ông khác đã xô đẩy cô và hét lên: “Không ai muốn cô ở đây.”
Những sự việc như vậy vẫn còn hiếm – người Ba Lan và người Ukraine cùng tồn tại thân thiện vẫn là điều bình thường. Nhưng cô cảm thấy những sự việc như vậy là không thể tưởng tượng được ba năm trước. Cô đề nghị không nêu tên đầy đủ vì cô làm quản lý trong một công ty yêu cầu phải có sự cho phép để được công khai danh tính.
Cha mẹ cô vẫn ở Ukraine, và anh trai cô phục vụ trong quân đội. Giống như nhiều người trong khu vực, cô tin rằng sự kháng cự của Ukraine đang giữ cho Ba Lan an toàn bằng cách ngăn chặn người Nga. Cô lo lắng rằng những căng thẳng hiện tại chỉ phục vụ lợi ích của Moscow. “Chúng ta phải đoàn kết,” cô nói.
Theo tin từ Associated Press.
