Theo NBC News, một triển lãm sắp tới tại Đại học Oxford ở Anh sẽ trưng bày các tác phẩm điêu khắc đá của Zimbabwe, khắc họa những góc khuất tăm tối của thời kỳ thuộc địa Anh.
Các tác phẩm này mô tả sự lừa dối về tôn giáo, lao động cưỡng bức và bạo lực tình dục dưới thời đế quốc Anh. Một số bức tượng nổi bật bao gồm hình ảnh đôi bàn tay trắng che mắt người da đen, hay một kẻ thực dân mỉm cười cầm Kinh Thánh nhưng lại giày xéo đầu người bản địa bằng ủng.
Địa điểm triển lãm, trường Oriel thuộc Oxford, mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc. Đây là nơi đặt bức tượng Cecil John Rhodes, một nhà đế quốc Anh nổi tiếng, người đã chinh phục nhiều vùng đất ở miền nam châu Phi vào cuối thế kỷ 19 và làm giàu từ khai thác vàng, kim cương. Di sản của Rhodes vẫn tồn tại ở Oxford thông qua một quỹ học bổng mang tên ông, dù bức tượng của ông đã vấp phải nhiều làn sóng phản đối từ năm 2015.
Đối với các nghệ nhân điêu khắc đá ở Trung tâm Nghệ thuật Chitungwiza gần thủ đô Harare của Zimbabwe, triển lãm này không chỉ là cơ hội để khán giả phương Tây hiểu thêm về một giai đoạn lịch sử đau thương. Đây còn là tia hy vọng để hồi sinh một loại hình nghệ thuật truyền thống đang gặp khó khăn.
Nghệ thuật điêu khắc đá từng là một ngành công nghiệp phát triển mạnh ở Zimbabwe, đất nước có tên gọi mang ý nghĩa “Ngôi nhà Đá”. Nền văn hóa này bắt nguồn từ tàn tích Đại Zimbabwe, một thành phố thời kỳ đồ sắt được xây dựng từ những khối đá xếp chồng lên nhau một cách tinh xảo mà không cần vữa.
Tuy nhiên, ngành điêu khắc đá đã suy thoái đáng kể trong hai thập kỷ qua do những thách thức kinh tế vĩ mô và sự sụt giảm du lịch. Một phần nguyên nhân được cho là từ cuộc cải cách ruộng đất gây tranh cãi, khiến nhiều nông dân da trắng (vốn là những khách hàng lớn và người hỗ trợ xuất khẩu) phải rời đi.
Nghệ nhân Wallace Mkanka, người có tác phẩm về đôi bàn tay che mắt người da đen được chọn là một trong bốn tác phẩm xuất sắc nhất để trưng bày tại Oxford, chia sẻ: “Điều này sẽ thúc đẩy kinh doanh. Người mua ở nước ngoài giờ đây sẽ thấy tác phẩm của chúng tôi và mua trực tiếp từ các nghệ sĩ.”
Ông Tafadzwa Tandi, một nghệ nhân 45 tuổi, nhớ lại thời kỳ hoàng kim sau khi Zimbabwe giành độc lập, khi khách hàng tấp nập và ông luôn có đơn đặt hàng. Giờ đây, tình hình đã khác.
Ông Tendai Gwaravaza, Chủ tịch Trung tâm Nghệ thuật Chitungwiza, cho biết: “Nhiều khách hàng của chúng tôi là bạn của những người nông dân [da trắng]. Vấn đề bắt nguồn từ đó.” Ông nhấn mạnh rằng giải pháp duy nhất hiện tại là các nghệ nhân phải tự tìm đường ra thị trường quốc tế.
Triển lãm tại Oxford chính là một cơ hội quý báu như vậy. Đây là sáng kiến của Hiệp hội Nghệ thuật Oxford-Zimbabwe, được thành lập sau phong trào “Rhodes Phải Sụp Đổ” trong các cuộc biểu tình Black Lives Matter ở Mỹ. Ban đầu, nhóm này có một dự án lớn hơn nhiều, nhưng do hạn chế về kinh phí, chỉ có thể thực hiện một triển lãm nhỏ hơn.
Dù quy mô không như mong đợi, ông Richard Pantlin, cựu sinh viên Oxford và đồng sáng lập hiệp hội, vẫn hy vọng: “Tôi vẫn hy vọng một ngày nào đó dự án lớn hơn có thể thành hiện thực, nhưng hiện tại chúng tôi chấp nhận một khởi đầu nhỏ để làm được điều gì đó.”
Triển lãm này không chỉ là cầu nối văn hóa mà còn là lời nhắc nhở về lịch sử, đồng thời mở ra hy vọng về sự phục hồi cho một nghề truyền thống độc đáo của Zimbabwe trong bối cảnh kinh tế khó khăn.
