Câu chuyện không hẳn chỉ xoay quanh những cuốn sách. Tổng Thống Donald Trump gần đây có động thái gây chú ý khi sa thải các quan chức cấp cao tại Thư viện Quốc hội và nhanh chóng tìm cách bổ nhiệm những người thân cận vào các vị trí này. Động thái này đã biến thành một cuộc chiến lớn liên quan đến nguyên tắc phân quyền, khi Tòa Bạch Ốc dường như đang cố giành quyền kiểm soát một thể chế vốn thuộc về nhánh lập pháp suốt hàng thế kỷ qua.
Đây là một cuộc đấu đá quyền lực có thể gây ra những hệ lụy sâu rộng. Thư viện Quốc hội không chỉ là nơi lưu trữ bộ sưu tập sách lớn nhất thế giới mà còn quản lý một kho tài liệu bản quyền khổng lồ với giá trị không đếm xuể. Nơi đây có một viện nghiên cứu vốn từ lâu được bảo vệ khỏi sự can thiệp từ bên ngoài. Các máy chủ của thư viện lưu giữ những thông tin cực kỳ nhạy cảm liên quan đến các cáo buộc vi phạm tại Capitol Hill, cũng như dữ liệu tài chính của hơn 30,000 nhân viên thuộc nhánh lập pháp.
Chính vì những lý do này, cuộc chiến giành quyền kiểm soát Thư viện Quốc hội đã khiến các nhà lãnh đạo Đảng Cộng hòa tại Capitol Hill hiếm hoi lên tiếng phản đối Tổng Thống Trump, người vẫn đang tìm cách mở rộng quyền lực của mình để thúc đẩy các ưu tiên. Lãnh đạo Đa số tại Thượng viện John Thune và các nghị sĩ Cộng hòa khác đang thảo luận với Tòa Bạch Ốc để tìm cách xoa dịu tình hình.
Hiện tại, Thư viện Quốc hội đang ở trong tình trạng “lưng chừng”. Những người được Tổng Thống Trump chọn làm lãnh đạo lâm thời, đáng chú ý nhất là Todd Blanche (Phó Tổng chưởng lý, từng đại diện cho Tổng Thống trong các vụ kiện hình sự), dường như chưa thể thách thức khẳng định của Thư viện rằng một quan chức kỳ cựu của họ mới là người đứng đầu tạm quyền. Theo các chuyên gia, việc một quan chức nhánh hành pháp như ông Blanche đồng thời phục vụ trong nhánh lập pháp là điều chưa từng có tiền lệ.
Nghị sĩ Joe Morelle, thành viên Đảng Dân chủ cấp cao trong Ủy ban Hành chính Hạ viện (giám sát Thư viện Quốc hội) nhận định: “Sự can thiệp quá đáng này của nhánh hành pháp vào nhánh lập pháp là hoàn toàn không có căn cứ và chúng tôi tin là chưa từng xảy ra.”
Vụ việc bắt đầu công khai tuần trước khi Thủ thư Quốc hội Carla Hayden bị sa thải qua một email ngắn gọn từ Tòa Bạch Ốc. Bà chỉ còn một năm nữa là hết nhiệm kỳ 10 năm. Sau đó, ông Blanche được Tòa Bạch Ốc bổ nhiệm làm thủ thư tạm quyền, cùng hai quan chức khác từ Bộ Tư pháp được chọn vào các vị trí cấp cao khác. Hai quan chức này đã tìm cách vào Văn phòng Bản quyền Hoa Kỳ nhưng không thành công và tự nguyện rời đi sau khi các quan chức thư viện gọi Cảnh sát Capitol.
Ông Thune nói với The Associated Press rằng Quốc hội “không hoàn toàn” được tham vấn trước khi Tổng Thống Trump sa thải bà Hayden. Các nhà lập pháp muốn đảm bảo rằng “quyền lợi của nhánh lập pháp của Quốc hội được bảo vệ,” ông Thune nói và dự đoán các cuộc thảo luận để giải quyết bế tắc có thể kéo dài sang tuần sau.
Tòa Bạch Ốc khẳng định Tổng Thống Trump có quyền sa thải bà Hayden, viện dẫn “hành vi khá đáng lo ngại” của bà liên quan đến các nỗ lực đa dạng, công bằng và hòa nhập, cũng như các cuốn sách dành cho trẻ em mà Tòa Bạch Ốc cho là không phù hợp.
Theo quy định hiện hành và thông lệ, thủ thư tạm quyền phải là một quan chức đang làm việc tại Thư viện Quốc hội khi có vị trí trống. Tuy nhiên, Tòa Bạch Ốc lập luận rằng một luật về vị trí trống liên bang được áp dụng, mặc dù luật năm 1998 này chỉ áp dụng cho nhánh hành pháp, theo hai nguồn tin thân cận với cuộc thảo luận. Khi hai quan chức Bộ Tư pháp xuất hiện hôm thứ Hai, họ mang theo một lá thư viện dẫn luật về vị trí trống để biện minh cho việc bổ nhiệm của họ.
Tuy nhiên, các nhà lập pháp và phụ tá bày tỏ lo ngại sâu sắc về bất kỳ sự can thiệp không chính đáng nào của chính quyền vào Thư viện Quốc hội và hoạt động của nó. Điều đặc biệt đáng lo ngại là khả năng can thiệp vào Dịch vụ Nghiên cứu Quốc hội (Congressional Research Service), vốn được xem là bộ phận tư vấn độc lập của Capitol Hill. Cơ quan này xử lý khoảng 75,000 yêu cầu từ các thành viên Quốc hội mỗi năm về nghiên cứu, chuyên môn pháp lý và các thông tin quan trọng cho việc hoạch định chính sách.
Các cuộc thảo luận giữa các nhà lập pháp và Dịch vụ Nghiên cứu Quốc hội được coi là rất nhạy cảm, được bảo vệ theo điều khoản về tự do ngôn luận và tranh luận trong Hiến pháp, nhằm bảo vệ các thành viên Quốc hội khỏi bị chất vấn về các hành động lập pháp chính thức. Một cựu cố vấn của Thư viện Quốc hội nhận định uy tín và sự hữu ích của dịch vụ này sẽ bị suy giảm đáng kể nếu các yêu cầu không được bảo vệ hoặc chính quyền tìm cách định hình các phản hồi theo ưu tiên của mình.
Thư viện cũng giám sát Văn phòng Quyền tại Nơi làm việc của Quốc hội (Office of Congressional Workplace Rights), hoạt động như bộ phận nhân sự của nhánh lập pháp, xử lý các khiếu nại về quấy rối, phân biệt đối xử và các vi phạm khác tại nơi làm việc. Nơi đây cũng lưu trữ thông tin tài chính về các nhân viên nhánh lập pháp, không chỉ bao gồm nhân viên Thư viện Quốc hội, các nhà lập pháp và phụ tá của họ, mà còn cả nhân viên Cảnh sát Capitol, Kiến trúc sư của Capitol và Văn phòng Trách nhiệm Giải trình của Chính phủ.
Ông Robert Newlen, Phó Thủ thư chính, đã thông báo cho nhân viên thư viện ngay sau khi bà Hayden bị sa thải rằng ông sẽ giữ chức thủ thư tạm quyền. Ông cho biết trong một ghi chú rằng mặc dù Tòa Bạch Ốc đã bổ nhiệm thủ thư tạm quyền của họ, nhưng “chúng tôi vẫn chưa nhận được chỉ đạo từ Quốc hội về cách thức tiến hành,” cho thấy Thư viện đang đi ngược lại mong muốn của Tổng Thống Trump.
Một số người nghi ngờ rằng Văn phòng Bản quyền mới là mục tiêu thực sự của chính quyền. Nằm trong Thư viện Quốc hội và được điều hành bởi người do thủ thư chọn, văn phòng này nhận hàng triệu bản sao tài liệu có bản quyền như sách, tác phẩm nghệ thuật và âm nhạc hàng năm trong quá trình đăng ký bản quyền.
Ngay trước khi giám đốc văn phòng, Shira Perlmutter, bị sa thải, văn phòng của bà đã công bố một báo cáo đặt câu hỏi liệu việc các công ty công nghệ sử dụng tài liệu có bản quyền để “đào tạo” hệ thống trí tuệ nhân tạo (AI) có hợp pháp hay không. Các công ty công nghệ cho rằng việc này là hợp pháp khi sử dụng cho mục đích giáo dục, nghiên cứu hoặc tạo ra thứ gì đó mới. Báo cáo của bà Perlmutter cho rằng, trong một số trường hợp, việc này sẽ vượt quá giới hạn sử dụng hợp lý đã được thiết lập khi nội dung do AI tạo ra cạnh tranh với các tác phẩm sáng tạo do con người làm ra.
Theo tin từ The Associated Press, vụ việc này dường như không chỉ là về sách vở hay quản lý hành chính thông thường, mà đang làm dấy lên những lo ngại sâu sắc về ranh giới giữa các nhánh quyền lực trong chính phủ Hoa Kỳ, đặc biệt trong bối cảnh những công nghệ mới như AI đang đặt ra các thách thức pháp lý chưa từng có.
