Tòa án Tối cao Hoa Kỳ đang bắt đầu xét xử một vụ án quan trọng, là một trong những vụ đầu tiên xuất phát từ loạt hành động của Tổng thống Donald Trump khi bắt đầu nhiệm kỳ thứ hai. Vụ án này liên quan đến kháng cáo khẩn cấp của chính quyền Trump về các phán quyết của tòa cấp dưới, vốn đã tạm dừng trên toàn quốc nỗ lực của tổng thống nhằm từ chối quyền công dân đối với trẻ em sinh ra tại Mỹ nhưng có cha mẹ không có giấy tờ hợp pháp.
Quyền công dân theo nơi sinh (birthright citizenship) là một trong nhiều vấn đề, đặc biệt là liên quan đến nhập cư, mà chính quyền Trump đã yêu cầu Tòa án Tối cao can thiệp khẩn cấp sau khi các tòa án cấp dưới đã ra lệnh làm chậm lại chương trình nghị sự của tổng thống.
Ngoài ra, các thẩm phán cũng đang xem xét đề nghị của chính quyền về việc chấm dứt tình trạng tạm trú nhân đạo (humanitarian parole) cho hơn 500.000 người từ Cuba, Haiti, Nicaragua và Venezuela, cùng với việc tước bỏ các biện pháp bảo vệ pháp lý tạm thời khác cho 350.000 người Venezuela nữa. Chính quyền Trump cũng đang trong cuộc chiến pháp lý để trục xuất nhanh những người bị cáo buộc là thành viên băng đảng đến nhà tù ở El Salvador dựa trên Đạo luật Kẻ thù Người nước ngoài (Alien Enemies Act) có từ thế kỷ 18.
Trong phiên tranh luận sắp tới, các thẩm phán sẽ cân nhắc liệu các thẩm phán cấp dưới có quyền ban hành các lệnh cấm áp dụng trên toàn quốc hay không. Chính quyền Trump, cũng như chính quyền Biden trước đó, đã than phiền rằng các thẩm phán đang vượt quá quyền hạn khi ban hành các lệnh áp dụng cho mọi người thay vì chỉ những bên liên quan trực tiếp đến vụ kiện.
Tuy nhiên, khi thảo luận về giới hạn quyền lực của thẩm phán, Tòa án chắc chắn sẽ phải đề cập đến sự thay đổi về quyền công dân mà Tổng thống Trump muốn thực hiện. Điều này có thể làm đảo lộn sự hiểu biết đã tồn tại hơn 125 năm về quyền công dân theo nơi sinh.
Điều khoản Quyền công dân trong Tu chính án thứ 14 của Hiến pháp, được phê chuẩn năm 1868 sau Nội chiến, quy định: “Tất cả những người sinh hoặc nhập quốc tịch tại Hoa Kỳ, và thuộc thẩm quyền tài phán của Hoa Kỳ, đều là công dân của Hoa Kỳ và của tiểu bang nơi họ cư trú.” Điều khoản này ban đầu được đưa vào để đảm bảo quyền công dân cho những người từng là nô lệ. Kể từ ít nhất năm 1898, điều khoản này đã được giải thích rộng rãi để công nhận quyền công dân của mọi người sinh ra trên đất Mỹ, trừ một số ngoại lệ hẹp (như con của các nhà ngoại giao).
Lệnh hành pháp của Tổng thống Trump sẽ từ chối quyền công dân đối với trẻ em nếu cả cha và mẹ đều không phải là công dân hoặc thường trú nhân hợp pháp. Chính quyền lập luận rằng những người này không “thuộc thẩm quyền tài phán” của Hoa Kỳ.
Gần như ngay lập tức, các tiểu bang, người nhập cư và các nhóm hoạt động nhân quyền đã kiện để chặn lệnh hành pháp này, cáo buộc chính quyền Trump đang cố gắng làm lung lay sự hiểu biết về quyền công dân theo nơi sinh. Mọi tòa án đã xem xét vấn đề này đều đứng về phía những người phản đối.
Chính quyền Trump đang yêu cầu Tòa án Tối cao giới hạn phạm vi của các lệnh cấm này, chứ không lật ngược hoàn toàn. Họ dành ít thời gian để bảo vệ lệnh hành pháp mà chủ yếu lập luận rằng đã có sự “bùng nổ” các lệnh cấm toàn quốc kể từ khi ông Trump trở lại Nhà Trắng. Bộ Tư pháp cho rằng các lệnh này vi phạm luật pháp và các quan điểm lâu đời về quyền hạn của thẩm phán.
Tuy nhiên, các thẩm phán có thể sẽ đặt câu hỏi về lệnh hành pháp của Tổng thống Trump và có thể hé lộ quan điểm của mình. Luật sư của các tiểu bang và người nhập cư lập luận rằng đây là một vấn đề kỳ lạ để Tòa án sử dụng nhằm giới hạn quyền hạn của thẩm phán, bởi vì các tòa án đều thống nhất rằng lệnh của ông Trump có khả năng vi hiến. Việc giới hạn người được bảo vệ bởi các phán quyết sẽ tạo ra sự hỗn loạn, nơi các quy định về quyền công dân có thể khác nhau tạm thời giữa các tiểu bang.
Đây là một vụ án được đưa lên Tòa Tối cao thông qua con đường kháng cáo khẩn cấp, một quy trình thường được sử dụng cho các vấn đề cấp bách nhưng ít được tranh luận sâu sắc như các vụ án thông thường, đôi khi được gọi là “shadow docket” (lịch trình bóng).
Theo tin từ ABC News ngày 15/05/2025.
