Tổng Thống Donald Trump vừa bắt đầu chuyến công du nước ngoài đầu tiên sau khi tái nhậm chức, điểm dừng chân đầu tiên là Saudi Arabia, sau đó là Qatar và UAE. Mục tiêu chính của chuyến đi là chốt các thỏa thuận thương mại lớn và thúc đẩy đột phá ngoại giao ở khu vực Trung Đông đầy biến động.
Đáng chú ý, Tổng Thống Trump có thể tìm thấy một đối tác tiềm năng bất ngờ ở Syria, quốc gia vừa có tổng thống mới. Đây được xem là một cơ hội ngoại giao lớn cho Mỹ.
Natasha Hall, chuyên gia cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), nhận định với Fox News Digital rằng đây là “cơ hội lịch sử” mà Mỹ không nên bỏ lỡ.
Tổng Thống Trump dường như cởi mở với việc nối lại quan hệ với Syria, bao gồm cả khả năng dỡ bỏ các lệnh trừng phạt nặng nề áp đặt dưới thời chính quyền cũ của Bashar al-Assad. Phát biểu tại Phòng Bầu dục, Tổng Thống Trump cho biết Mỹ “có thể dỡ bỏ chúng khỏi Syria, vì chúng tôi muốn cho họ một khởi đầu mới” và “muốn xem liệu chúng tôi có thể giúp họ không”. Ông nói quyết định về lệnh trừng phạt sẽ được đưa ra vào thời điểm thích hợp.
Lý do cho sự thay đổi này là chính phủ mới ở Syria hiện không còn phụ thuộc vào Iran để tồn tại, thậm chí còn khá đối địch với Iran. Điều này tạo ra một cơ hội lớn nếu Mỹ chủ động.
Mouaz Moustafa, giám đốc điều hành Lực lượng Đặc nhiệm Khẩn cấp Syria, một tổ chức phi lợi nhuận thúc đẩy dân chủ ở Syria, gần đây đã gặp Tổng thống lâm thời Syria Ahmad al-Sharaa tại Damascus. Ông Moustafa chia sẻ độc quyền với Fox News Digital rằng cuộc gặp kéo dài hơn ba tiếng, thảo luận về khả năng đột phá trong quan hệ Mỹ-Syria, vốn bị cắt đứt từ năm 2011 sau khi nội chiến bùng nổ, khiến hơn 500.000 người thiệt mạng.
Ông Moustafa và những người khác đang vận động cho một cuộc gặp giữa ông al-Sharaa và Tổng Thống Trump trong chuyến thăm vùng Vịnh lần này. Đối với chính phủ mới của Syria, đây là cơ hội để thuyết phục chính quyền Mỹ làm ăn với một đất nước đang hồi phục sau 14 năm chiến tranh tàn khốc và hàn gắn quan hệ với một nhà lãnh đạo từng liên minh với các nhóm cực đoan như Nhà nước Hồi giáo (ISIS) và al Qaeda.
Syria mong muốn gặp Tổng Thống Trump để thúc đẩy hợp tác về các vấn đề cốt lõi, giảm bớt lo ngại của Nhà Trắng. Họ đang cố gắng chứng tỏ khả năng hợp tác về tình báo, kinh doanh và thu hút các công ty Mỹ đầu tư. Theo Fox News Digital, một quan chức cấp cao Bộ Ngoại giao Syria cho biết Tổng thống al-Sharaa nhấn mạnh “Syria Tự do mới tìm cách thiết lập quan hệ chiến lược mạnh mẽ với Hoa Kỳ, dựa trên lợi ích chung và quan hệ đối tác chia sẻ”. Quan chức này nói thêm rằng “Damascus xem Tổng Thống Mỹ Donald Trump là nhà lãnh đạo có khả năng nhất để đạt được hòa bình ở Trung Đông” và Syria hy vọng trở thành đồng minh tích cực và có ảnh hưởng của Washington trong các vấn đề khu vực.
Chính quyền mới của Syria đã thể hiện thiện chí hợp tác trong một số vấn đề quan trọng với Mỹ. Họ đã phối hợp với các cơ quan tình báo Mỹ, ngăn chặn nhiều âm mưu tấn công của ISIS vào Damascus và bắt giữ chỉ huy ISIS Abu al-Harith al-Iraqi vào tháng 2.
Ông Moustafa cũng cho biết ông al-Sharaa lo ngại về sự tăng cường lực lượng dân quân do Iran hậu thuẫn dọc biên giới Syria phía Iraq. Đây cũng là mối quan ngại của Mỹ, đặc biệt khi chính quyền Trump đang tìm cách tái đàm phán với Iran về chương trình hạt nhân.
Trong mắt ông al-Sharaa, một thỏa thuận “thế kỷ” có thể mang lại hòa bình cho Syria và các nước láng giềng, bao gồm cả Israel. Thỏa thuận này cũng sẽ giúp đẩy lùi ảnh hưởng của Trung Quốc, Nga và Iran, đồng thời cho phép quân đội Mỹ rút quân một cách hợp lý.
Tuy nhiên, nhiều ý kiến cảnh báo về những trở ngại tiềm ẩn. Cựu Đại sứ Mỹ tại Syria, Robert Ford, người cuối cùng làm việc tại Damascus và rời đi năm 2011 khi cuộc nổi dậy Syria chuyển sang bạo lực, cho rằng ông al-Sharaa là người thực dụng nhưng đang lãnh đạo một chính phủ cực kỳ yếu. Ông Ford từng dẫn đầu nỗ lực đưa ông al-Sharaa vào danh sách khủng bố năm 2012. Ông Ford lưu ý rằng chính phủ mới chưa kiểm soát toàn bộ Syria và còn yếu về quân sự, kinh tế, với nhiều chia rẽ nội bộ. Do đó, Syria chưa thể ký kết các thỏa thuận lớn với Mỹ.
Ông al-Sharaa từng lãnh đạo nhóm Hồi giáo cực đoan Hay’at Tahrir al-Sham (HTS) giành chiến thắng trước chế độ Assad vào tháng 12. HTS vẫn là một tổ chức khủng bố nước ngoài được Mỹ chỉ định, dù lệnh truy nã 10 triệu USD đối với ông al-Sharaa đã được dỡ bỏ vào tháng 2 trong bối cảnh Mỹ tìm cách đối thoại với chính phủ mới. Điều này làm phức tạp việc làm ăn với Syria.
Caroline Rose, giám đốc Viện New Lines, người gần đây đã đến Syria, cho biết HTS đã dần tách khỏi các liên kết với các tổ chức khủng bố và có một số yếu tố ôn hòa hơn theo thời gian. Tuy nhiên, vẫn còn nghi ngờ liệu sự thay đổi này có bền vững hay không, đặc biệt trong bối cảnh căng thẳng sắc tộc gần đây. Những người hoài nghi việc dỡ bỏ các hạn chế đối với Syria ngay lập tức lo ngại rằng bất kỳ động thái nào cũng có thể quá sớm và có nguy cơ làm giảm uy tín của Mỹ với các đối tác khu vực.
Kể từ khi trở thành tổng thống, ông al-Sharaa đã thành lập một chính phủ chuyển tiếp gồm các đồng minh thân cận từ nhóm HTS, cùng với các nhà kỹ trị, cựu lãnh đạo phe đối lập, nhà hoạt động xã hội dân sự và thậm chí một số cựu thành viên chính phủ Assad. Hiến pháp tạm thời được ký vào tháng 3 đảm bảo các quyền tự do cơ bản như tự do ngôn luận, báo chí, bảo vệ quyền phụ nữ và bình đẳng cho mọi người Syria bất kể sắc tộc, tôn giáo hay giới tính. Tuy nhiên, đất nước vẫn nằm dưới sự cai trị của Hồi giáo trong giai đoạn chuyển tiếp.
Vẫn còn lo ngại về quyền lực tập trung vào tay tổng thống. Tổng thống có thể đơn phương tuyên bố tình trạng khẩn cấp và đình chỉ các quyền cơ bản nếu an ninh quốc gia bị đe dọa. Quyền lực rộng lớn được trao cho nhánh hành pháp trong hiến pháp mới gợi nhớ cho nhiều người Syria về quá khứ độc đoán mà họ phải chịu đựng dưới chế độ Assad hơn 50 năm.
Mặc dù có một cảm giác lạc quan mới trong xã hội Syria về tương lai, hòa bình và an ninh dân sự vẫn còn xa vời. Các cuộc đụng độ sắc tộc đẫm máu vào tháng 3 do tàn dư của chế độ Assad cũ phát động ở vùng duyên hải Syria đã khiến 200 thành viên lực lượng an ninh thiệt mạng. Các lực lượng liên minh với chính phủ và dân thường có vũ trang đã đáp trả bằng vũ lực. Mạng lưới Nhân quyền Syria báo cáo rằng các nhóm này chịu trách nhiệm về cái chết của ít nhất 396 người. Căng thẳng cũng leo thang với cộng đồng Druze của Syria, làm nổi bật sự cân bằng mong manh của các chia rẽ sắc tộc phức tạp ở Syria và khả năng kiểm soát các phe phái vũ trang khác nhau của chính quyền mới.
Theo tin từ Fox News ngày 13/05/2025.
