Một đạo luật mới vừa được ký tại tiểu bang Washington, lấy cảm hứng từ câu chuyện đấu tranh đòi lại công bằng về đất đai của một gia đình ở Renton.
Ông John Houston kể lại, vào năm 1968, cha mẹ ông đã bị gây áp lực, thậm chí bị đe dọa trưng thu (eminent domain), để bán mảnh đất rộng 10 mẫu Anh của gia đình cho Hội đồng Trường học Renton. Mục đích ban đầu là để xây trường học, nhưng cuối cùng dự án không bao giờ được thực hiện. Mảnh đất sau đó bị bán cho nhà phát triển khác, trong khi gia đình ông không có cơ hội mua lại.
Giờ đây, ông Houston cảm thấy “nhẹ nhõm phần nào” sau khi Thống đốc Bob Ferguson ký ban hành luật mới vào thứ Hai vừa qua. Đạo luật này quy định, nếu đất của một người bị trường học ở Washington trưng thu (hoặc đe dọa trưng thu) nhưng không được sử dụng cho mục ích công cộng, thì chủ sở hữu cũ sẽ có cơ hội mua lại.
Đạo luật Thượng viện 5142, còn được gọi là “Houston Eminent Domain Fairness Act”, được lấy cảm hứng trực tiếp từ câu chuyện của gia đình Houston. Trong hơn hai năm qua, ông Houston cùng gia đình và những người ủng hộ đã vận động đòi một lời xin lỗi chính thức và bồi thường tài chính cho vụ bán đất năm xưa, mà ông cho là có động cơ phân biệt chủng tộc và bị ép buộc.
Thống đốc Ferguson phát biểu tại buổi ký luật, có sự hiện diện của ông Houston và những người ủng hộ: “Đây là điều đã được đưa tin, và tôi thực sự trân trọng công sức của mọi người ở đây đã ủng hộ khái niệm và ý tưởng quan trọng này.”
Dù đạo luật mới không áp dụng ngược cho trường hợp của gia đình ông, ông Houston vẫn bày tỏ sự hài lòng vì luật sẽ mang lại cơ hội cho những gia đình khác trong tương lai khi các học khu không phát triển những tài sản đã trưng thu. “Thật là một cảm giác tốt khi họ không thể làm điều đó với bất kỳ ai khác như họ đã làm với gia đình tôi,” ông Houston nói.
Theo Seattle Times, Thượng nghị sĩ Bob Hasegawa, người bảo trợ dự luật, cho biết luật này là bước đi đầu tiên để “sửa chữa một sự bất công cho tương lai.”
Luật mới tập trung vào những mảnh đất bị trưng thu cho mục đích xây trường mới hoặc mở rộng khuôn viên nhưng không bao giờ được phát triển. Nếu các học khu không có “tiến triển thực tế” trong việc phát triển tài sản trong vòng 10 năm, họ phải gửi đề nghị mua lại bằng thư bảo đảm cho chủ sở hữu cũ hoặc người thừa kế với mức giá ban đầu.
Nếu học khu có kế hoạch bán hoặc chuyển nhượng tài sản trong vòng 15 năm sau khi trưng thu, họ cũng phải đưa ra quyền ưu tiên mua lại cho chủ sở hữu cũ trước khi đưa ra thị trường tự do. Chủ sở hữu hoặc người thừa kế sẽ có 60 ngày để chấp nhận đề nghị.
Đạo luật đã được thông qua nhất trí tại cả Thượng viện và Hạ viện, điều mà Thống đốc Ferguson gọi là “phản ánh tầm quan trọng của đạo luật này và công sức của tất cả những người liên quan.”
Vào cuối những năm 1960, Học khu Renton đã mua đất của gia đình Houston cùng hai mảnh đất liền kề khác để xây trường trung học, dự kiến phục vụ các gia đình công nhân Boeing chuyển đến khu vực. Tuy nhiên, cuộc khủng hoảng của Boeing năm 1969 khiến làn sóng việc làm và dân cư mới không đến, dự án trường học bị hủy bỏ. Vài năm sau, học khu bán đất cho một nhà phát triển. Ngày nay, mảnh đất 10 mẫu Anh từng là nhà của gia đình Houston đã mọc lên những khu nhà ở, nhiều căn trong số đó trị giá hơn 1 triệu USD.
Ông Houston vẫn đang tìm kiếm “một hình thức bồi thường nào đó”. “Thời gian trôi qua không làm nó bớt đau đớn hơn. Nhìn những gì đang diễn ra ở đó, nó càng đau hơn,” ông chia sẻ.
Trưng thu đất (eminent domain), hay còn gọi là tịch biên, là quyền của chính phủ được lấy tài sản tư nhân để sử dụng cho mục đích công cộng, có bồi thường. Tuy nhiên, trong lịch sử, nhiều dự án sử dụng quyền trưng thu đã không thành hiện thực, để lại những khu đất trống và ít sự đền bù cho người dân và doanh nghiệp bị di dời.
Đáng chú ý, hàng loạt gia đình người Mỹ gốc Phi đã mất đất đai của họ thông qua việc trưng thu hoặc bị đe dọa trưng thu. Ước tính, từ năm 1949 đến 1973, các dự án tái phát triển đô thị của liên bang tại gần 1.000 thành phố đã di dời khoảng 1 triệu người, trong đó hai phần ba là người da đen.
Đạo luật mới của Washington được mô phỏng theo một luật của Utah, nhưng hiện tại chỉ giới hạn ở các học khu. Thượng nghị sĩ Hasegawa cho biết ông giới hạn phạm vi để tránh phản ứng chính trị từ các cơ quan khác, nhưng luật này có thể là khuôn mẫu cho các luật mở rộng hơn trong tương lai.
Với đạo luật mới trong tay, ông Houston và những người ủng hộ cho biết họ sẽ tiếp tục vận động cho trường hợp của mình trước Hội đồng Thành phố Renton và Hội đồng Trường học Renton. Hội đồng Thành phố Renton vào tháng 8 năm ngoái đã chỉ đạo nhân viên điều tra việc học khu mua đất của gia đình Houston, cũng như các cách để giải quyết các hành vi bất động sản mang tính phân biệt đối xử. Báo cáo này, ban đầu dự kiến trình bày vào đầu năm nay, vẫn chưa được nộp.
“Cha mẹ tôi sẽ rất vui, nhưng chúng tôi vẫn chưa xong,” ông Houston nói hôm thứ Hai. “Chúng tôi đang cố gắng làm cho họ thực sự hạnh phúc.”
