Giới chuyên gia pháp lý và các nhà lập pháp Đảng Dân chủ đang bày tỏ sự lo ngại sâu sắc sau khi các quan chức trong chính quyền Tổng Thống Donald Trump công khai thảo luận về khả năng đơn phương đình chỉ quyền habeas corpus – một quyền pháp lý cơ bản của Mỹ – mà không cần sự chấp thuận của Quốc hội.
Quyền habeas corpus, có lịch sử hàng thế kỷ, đảm bảo rằng bất kỳ ai bị giam giữ tại Mỹ đều có quyền được đưa ra trước tòa án, thách thức bằng chứng của chính phủ và đưa ra lời bào chữa.
Tuy nhiên, ông Stephen Miller, Phó Chánh Văn phòng Nhà Trắng phụ trách chính sách, mới đây đã hạ thấp tầm quan trọng của quyền này và cho rằng chính quyền đang “tích cực xem xét” việc đình chỉ nó một cách đơn phương.
Phát ngôn này ngay lập tức vấp phải sự phản ứng mạnh mẽ. Giáo sư luật Steve Vladeck từ Đại học Georgetown gọi tuyên bố của ông Miller là “điên rồ về mặt thực tế và pháp lý” và là “những bình luận đáng sợ nhất về tòa án liên bang mà chúng ta từng nghe từ một quan chức cấp cao Nhà Trắng”.
Nhiều học giả pháp lý khác cũng kịch liệt phản đối quan điểm của ông Miller, khẳng định rằng chỉ Quốc hội mới có thẩm quyền đình chỉ quyền habeas corpus. Họ dẫn Điều 1 của Hiến pháp Mỹ, quy định rằng quyền này “sẽ không bị đình chỉ, trừ khi trong trường hợp nổi loạn hoặc xâm lược mà an toàn công cộng yêu cầu”.
Các phán quyết của Tối cao Pháp viện cũng củng cố quan điểm này. Thẩm phán Sandra Day O’Connor và Thẩm phán Antonin Scalia, cả hai đều là những nhân vật được kính trọng, từng khẳng định quyền đình chỉ chỉ thuộc về Quốc hội và habeas corpus là một “kiểm soát quan trọng” đối với quyền lực của nhánh hành pháp trong việc giam giữ người dân một cách bất hợp pháp.
Theo tin từ NBC News, Tổng Thống Trump được cho là đã tham gia vào các cuộc thảo luận về việc đình chỉ quyền này và từng ám chỉ đến khả năng sử dụng biện pháp mạnh tương tự như một số Tổng Thống tiền nhiệm (như Abraham Lincoln hay Franklin Delano Roosevelt trong các giai đoạn khủng hoảng).
Trong bối cảnh căng thẳng về vấn đề nhập cư, ông Miller còn chỉ trích các thẩm phán đưa ra phán quyết có lợi cho người bị giam giữ là “những thẩm phán Marxist” và cho rằng quyết định của chính quyền sẽ phụ thuộc vào việc tòa án có “làm đúng” hay không. Điều này bị nhiều người coi là lời đe dọa ngầm đối với ngành tư pháp.
Các nhà lập pháp Dân chủ cảnh báo rằng việc cố gắng đình chỉ habeas corpus là một nỗ lực nhằm phá vỡ hệ thống kiểm soát và cân bằng quyền lực, làm suy yếu ngành tư pháp và tăng cường quyền lực cho Tổng Thống. Thượng nghị sĩ Chris Murphy (D-Conn.) phát biểu rằng “con dốc trượt dài đến chuyên chế có thể rất trơn trượt và nhanh chóng”.
Giáo sư Stephen Gillers từ Trường Luật NYU, chuyên gia về đạo đức pháp lý, nhận định rằng động thái này là một cách để “đi đường vòng” qua tòa án và tập trung quyền lực tối đa vào nhánh hành pháp.
Vụ việc này cho thấy sự đối đầu gay gắt giữa chính quyền và giới chuyên gia pháp lý, cũng như phe đối lập, về giới hạn quyền lực của Tổng Thống và việc bảo vệ các quyền cơ bản của người dân trong bối cảnh chính trị hiện tại.
