Những nỗ lực của Hoa Kỳ nhằm thúc đẩy dân chủ ở nước ngoài, vốn được duy trì qua nhiều đời tổng thống từ cả hai đảng, đang dần suy yếu dưới thời Tổng Thống của Hoa Kỳ Donald Trump.
Trong những tháng đầu tiên của nhiệm kỳ thứ hai, chính quyền Tổng Thống Trump đã có nhiều động thái mạnh tay, gây ảnh hưởng lớn đến các chương trình hỗ trợ dân chủ và phá vỡ bức tường thông tin của các chính phủ độc tài.
Cụ thể, Cơ quan Truyền thông Toàn cầu Hoa Kỳ (USAGM) – đơn vị giám sát các đài phát thanh nổi tiếng như Voice of America (VOA), Radio Free Europe và Radio Free Asia – đã bị cắt giảm mạnh. Bộ Ngoại giao được tái cấu trúc, loại bỏ văn phòng chuyên trách về dân chủ toàn cầu. Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID), vốn mới khởi động một sáng kiến ngăn chặn sự suy thoái dân chủ trên toàn cầu năm ngoái, cũng bị ảnh hưởng nặng nề.
Những bước đi này được xem là sự rút lui khỏi vai trò truyền thống của Hoa Kỳ trong việc lan tỏa dân chủ ra ngoài biên giới.
Các chuyên gia nhận định, việc Hoa Kỳ giảm bớt các hoạt động này sẽ tạo ra khoảng trống lớn trong việc thúc đẩy tự do và quản trị dân cử, có thể đẩy nhanh xu hướng chống dân chủ đang diễn ra ở nhiều nơi trên thế giới. Theo Staffan Lindberg, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Gothenburg (Thụy Điển), Hoa Kỳ từng là cường quốc hàng đầu trong việc phổ biến dân chủ toàn cầu, nhưng điều này dường như đang thay đổi.
David Salvo, Giám đốc điều hành tại German Marshall Fund, nhấn mạnh rằng thúc đẩy dân chủ ở nước ngoài là “trụ cột trong chính sách đối ngoại của Mỹ suốt 50 năm qua”, giúp đảm bảo quan hệ ổn định, hòa bình và thúc đẩy hợp tác kinh tế.
Tuy nhiên, ngay từ đầu nhiệm kỳ, Tổng Thống Trump đã nhắm vào các chương trình dân chủ thông qua Bộ Ngoại giao và USAID. Bộ Tài chính đã ngừng cấp quỹ cho Quỹ Quốc gia vì Dân chủ (National Endowment for Democracy). Ngoại trưởng Marco Rubio cũng tuyên bố đóng cửa một văn phòng của Bộ Ngoại giao với nhiệm vụ xây dựng “các xã hội dân chủ, an ninh, ổn định và công bằng hơn”.
Các tổ chức phi lợi nhuận của Mỹ, vốn hoạt động hàng thập kỷ để hỗ trợ xã hội dân sự và các nhà hoạt động dân chủ, cũng bị cắt giảm tài trợ. Điều này bao gồm cả việc củng cố các nền dân chủ non trẻ trước sự đe dọa của các chế độ độc tài.
Theo AP News, một phiên điều trần gần đây tại Hạ viện Hoa Kỳ đã đặt câu hỏi về hiệu quả đầu tư vào các chương trình dân chủ toàn cầu. Tuy nhiên, cựu quan chức Bộ Ngoại giao Tom Malinowski cho rằng, vấn đề hiện tại là chính quyền đang “loại bỏ những điều cơ bản” thay vì cải thiện chúng.
Uzra Zeya, người đứng đầu tổ chức phi lợi nhuận Human Rights First, bày tỏ sự lo ngại khi chứng kiến Hoa Kỳ “tháo dỡ” các chương trình dân chủ và nhân quyền của mình. Bà cảnh báo điều này có thể gây ra “những tác động tàn khốc lâu dài đối với an ninh quốc gia và sự thịnh vượng của Hoa Kỳ”.
Voice of America và các đài liên quan đã phát sóng tin tức khắp thế giới trong hơn 80 năm, tiếp cận hàng trăm triệu người mỗi tuần bằng nhiều ngôn ngữ. Chúng từng là “ngọn hải đăng của tự do” đối với những người sống dưới chế độ độc tài, giúp họ hình dung về một thế giới khác.
Tuy nhiên, VOA đã bị “đóng cửa” một cách hiệu quả vào tháng 3 thông qua một sắc lệnh hành pháp. Dù tòa án phúc thẩm liên bang đã tạm dừng quyết định này, tương lai của đài vẫn chưa rõ ràng. Thậm chí, có thông tin cho rằng chính quyền Trump đã đồng ý sử dụng nguồn tin từ mạng lưới truyền thông bảo thủ OAN trên các dịch vụ của VOA.
Tại châu Á, việc giải tán Radio Free Asia đồng nghĩa với việc mất đi dịch vụ tin tức độc lập bằng tiếng Uyghur duy nhất trên thế giới, đóng cửa phòng kiểm chứng thông tin về Đảng Cộng sản Trung Quốc và hạn chế quyền tiếp cận thông tin ở các quốc gia thiếu truyền thông tự do như Trung Quốc, Triều Tiên và Myanmar.
Các chuyên gia theo dõi dân chủ toàn cầu cảnh báo, khoảng trống thông tin do chính quyền tạo ra sẽ tiếp thêm sức mạnh cho các đối thủ của Hoa Kỳ như Nga và Trung Quốc, vốn đang tích cực định hình dư luận toàn cầu.
Barbara Wejnert, nhà xã hội học chính trị nghiên cứu về dân chủ toàn cầu, cho biết những nỗ lực ngoại giao thông qua các đài phát thanh và tổ chức phi lợi nhuận của Mỹ đã góp phần vào “sự gia tăng nhanh chóng các quốc gia dân chủ” vào cuối thế kỷ 20. Bà nhấn mạnh, đặc biệt trong bối cảnh sự thật bị bóp méo và người dân thiếu tin tưởng vào chính phủ như hiện nay, việc lan tỏa khái niệm tự do và dân chủ thông qua truyền thông càng trở nên “quan trọng hơn bao giờ hết”.
