Dự án tàu cao tốc đầy tham vọng của California, vốn được kỳ vọng nối liền San Francisco và Los Angeles chỉ trong chưa đầy ba giờ, đang tìm kiếm nguồn vốn tư nhân để vượt qua giai đoạn khó khăn hiện tại. Tuy nhiên, để thu hút nhà đầu tư, bang California có thể sẽ phải đồng ý một hình thức bảo lãnh hoặc cam kết hoàn trả.
Ông Ian Choudri, người được bổ nhiệm làm CEO Cơ quan Đường sắt Cao tốc California vào tháng 8 năm ngoái, đang gánh vác trọng trách vực dậy dự án cơ sở hạ tầng lớn nhất nước Mỹ này. Dự án đang đối mặt với chi phí tăng vọt và nguy cơ mất đi khoản tài trợ liên bang 4 tỷ USD, đặc biệt trong bối cảnh chính quyền mới có thể xem xét lại sự cần thiết của dự án.
Chia sẻ về lý do nhận lời, ông Choudri cho biết: “Chúng ta đã bắt đầu dự án này nhưng chưa thành công. Đó là lý do chính để tôi quyết định tham gia, thay đổi hoàn toàn tình hình, đưa dự án trở lại đúng hướng, khắc phục các vấn đề, ổn định nguồn vốn và chứng minh cho thế giới thấy rằng khi chúng ta quyết tâm làm điều gì đó, chúng ta sẽ thực sự làm được.”
Ban đầu, cử tri California đã phê duyệt 10 tỷ USD trái phiếu vào năm 2008, dự kiến chiếm khoảng một phần ba tổng chi phí và hứa hẹn hoàn thành vào năm 2020. Tuy nhiên, đã 5 năm trôi qua kể từ hạn chót đó mà vẫn chưa có đường ray nào được lắp đặt. Ông Choudri thừa nhận, ngay cả khi tìm được nguồn vốn, đoạn San Francisco – Los Angeles có thể phải mất thêm gần hai thập kỷ nữa mới hoàn thành.
Chi phí dự án hiện đã vượt mốc 100 tỷ USD, gấp hơn ba lần ước tính ban đầu. Nguồn tài chính chủ yếu đến từ trái phiếu do cử tri phê duyệt và chương trình cap-and-trade của bang. Khoảng chưa đầy một phần tư đến từ chính phủ liên bang. Cơ quan quản lý dự án đã chi khoảng 13 tỷ USD và hiện đã hết tiền trái phiếu. Theo văn phòng tổng thanh tra giám sát dự án, bang cần có kế hoạch tài chính cho đoạn Central Valley vào giữa năm 2026.
Ông Lou Thompson, người đứng đầu nhóm đánh giá độc lập về dự án, nhận định: “Những người quản lý dự án đã gặp rắc rối ngay từ đầu vì họ chưa bao giờ có nguồn tài chính ổn định và dự đoán được để quản lý dự án hiệu quả.” Ông cũng cho rằng, việc mất tiền từ chính phủ liên bang “sẽ đòi hỏi phải suy nghĩ lại thật kỹ về những gì cần làm để tồn tại trong bốn năm tới.”
Theo tin từ NBC Bay Area và Associated Press, lãnh đạo dự án đang thảo luận với chính quyền Thống đốc Gavin Newsom và các nhà lập pháp bang về những điều kiện cần thiết để thu hút đầu tư tư nhân. Ông Choudri cho biết, nếu không có vốn tư nhân, bang có thể phải vay liên bang hoặc phát hành trái phiếu mới. Tại một diễn đàn hồi tháng 1, các nhà đầu tư tư nhân đã bày tỏ sự quan tâm nhưng cần một hình thức đảm bảo nào đó.
Ông Choudri đang thúc đẩy Thống đốc Newsom và các nhà lập pháp xem xét một chương trình mà theo đó, bang sẽ cam kết hoàn trả cho các nhà đầu tư tư nhân trong tương lai, có thể kèm theo lãi suất. Điều này sẽ giúp bang có thêm thời gian để bù đắp chi phí.
Các nhà lập pháp Đảng Dân chủ bày tỏ hy vọng vào tương lai của dự án, nhưng chưa đưa ra đề xuất nào về việc cấp thêm ngân sách trong năm nay và trước đây cũng từng phản đối chi thêm tiền cho dự án này. Ông Choudri dự kiến sẽ cung cấp cho các nhà lập pháp một lịch trình và chi phí cập nhật vào mùa hè này.
Mục tiêu của ông Choudri là hoàn thành tầm nhìn ban đầu về một hệ thống tiên phong – vốn đã phổ biến ở châu Âu và châu Á – giúp thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, giảm khí thải từ ô tô và máy bay, đồng thời tiết kiệm hàng giờ di chuyển cho người dân. Với tốc độ lên tới 354 km/h, đây sẽ là phương tiện di chuyển đường bộ nhanh nhất nước Mỹ.
Hiện tại, việc xây dựng đang được tiến hành trên đoạn dài 192 km ở Central Valley, nhưng chỉ có 35 km sẵn sàng cho giai đoạn lắp đặt đường ray, dự kiến bắt đầu vào năm tới. Hoàn thành đoạn này mới chỉ là bước đầu. Tiếp theo, tuyến đường phải mở rộng về phía bắc tới Vùng Vịnh San Francisco và phía nam tới Los Angeles. Mục tiêu của ông Choudri là xây dựng đến Gilroy, cách San Francisco khoảng 113 km về phía đông nam. Từ đó, sẽ cần ít nhất một lần chuyển tàu nữa để vào thành phố. Về phía nam, ông hình dung sẽ xây dựng đến Palmdale, cách Los Angeles 60 km về phía đông bắc. Từ đó, mất hơn một giờ lái xe hoặc hai giờ đi tàu hiện có để đến Los Angeles.
Tuy nhiên, dự án cũng đối mặt với nhiều hoài nghi. Các nhà phê bình cho rằng dự án sẽ không bao giờ hoàn thành và có thể để lại những công trình hạ tầng đồ sộ nhưng không sử dụng được trải dài qua vùng nông nghiệp trọng điểm của bang. Hơn 50 công trình đã được xây dựng, bao gồm các đường hầm, cầu cạn và cầu vượt để tách tuyến đường sắt khỏi đường bộ hiện có nhằm đảm bảo an toàn.
Thượng nghị sĩ Đảng Cộng hòa Tony Strickland, Phó Chủ tịch Ủy ban Giao thông Thượng viện, bày tỏ: “Chúng ta đã chi hàng tỷ đô la và thực sự chưa có đường ray nào được lắp đặt.” Ông Doug Verboon, Chủ tịch Hội đồng Giám sát Kings County, người từng kiện Cơ quan Đường sắt Cao tốc về việc nông dân mất đất do dự án, cho rằng những người đáng lẽ phải bức xúc nhất về sự chậm trễ này lại là những người ủng hộ dự án từ lâu. “Đối với tôi, có vẻ như chính quyền bang không vội vàng hoàn thành nó,” ông nói.
