Tòa án Tối cao Mỹ đang xem xét một vụ án có thể làm thay đổi ranh giới giữa nhà thờ và nhà nước, liên quan đến việc liệu bang Oklahoma có thể phê duyệt trường công lập “thuê ngoài” (charter school) đầu tiên mang tính tôn giáo hay không.
Vụ việc tập trung vào Trường ảo Công giáo St. Isidore of Seville, một trường dự kiến hoạt động trực tuyến trên toàn bang với mục tiêu quảng bá đức tin Công giáo. Tuy chỉ là một trường hợp cụ thể, phán quyết của Tòa án Tối cao có thể tạo ra tiền lệ lớn.
Đây là cuộc đối đầu pháp lý gay cấn, thậm chí ngay trong nội bộ Đảng Cộng hòa ở Oklahoma. Vấn đề nằm ở sự căng thẳng giữa hai điều khoản trong Tu chính án thứ nhất của Hiến pháp Mỹ: Điều khoản Thành lập (Establishment Clause) cấm nhà nước ủng hộ hoặc ưu tiên một tôn giáo nào đó, trong khi Điều khoản Tự do Tôn giáo (Free Exercise Clause) cấm phân biệt đối xử dựa trên tôn giáo.
Những người ủng hộ trường St. Isidore, bao gồm Tổng Giáo phận Oklahoma City và Giáo phận Tulsa cùng các luật sư của trường, lập luận rằng việc cho phép một tổ chức tôn giáo điều hành trường charter không phải là nhà nước thiết lập tôn giáo. Họ cho rằng đó chỉ là việc nhà nước công nhận lợi ích của các tổ chức tư nhân (trong đó có tổ chức tôn giáo) trong việc cung cấp dịch vụ giáo dục. Theo họ, việc cấm các tổ chức tôn giáo nộp đơn xin thành lập trường charter sẽ vi phạm quyền tự do tôn giáo.
Ngược lại, Tổng chưởng lý Oklahoma, ông Gentner Drummond (một người Cộng hòa), người đã kiện phản đối quyết định phê duyệt trường, khẳng định rằng bất chấp những lời lẽ về tự do tôn giáo, bản chất của việc này là “truyền bá tôn giáo” và không thể chấp nhận được.
Vụ án này đặt ra hai câu hỏi pháp lý chính. Thứ nhất, trường charter có phải là trường công, hoạt động như một công cụ của nhà nước, hay là một tổ chức tư nhân nhận tài trợ từ nhà nước? Nếu được coi là “chủ thể nhà nước”, bang có thể yêu cầu trường charter phải phi tôn giáo để tránh vi phạm Điều khoản Thành lập. Thứ hai, nếu trường charter là tổ chức tư nhân, liệu việc cấm các trường tôn giáo tham gia chương trình trường charter (mà các tổ chức phi tôn giáo được tham gia) có phải là phân biệt đối xử tôn giáo theo Điều khoản Tự do Tôn giáo hay không?
Theo tin từ NBC News, trong những năm gần đây, Tòa án Tối cao Mỹ, với đa số thẩm phán bảo thủ, đã liên tục củng cố Điều khoản Tự do Tôn giáo, đôi khi gây ảnh hưởng đến Điều khoản Thành lập. Một số người bảo thủ cho rằng quan niệm phổ biến về sự tách biệt nghiêm ngặt giữa nhà thờ và nhà nước là không chính xác.
Vụ án này trở nên phức tạp hơn khi Thẩm phán Amy Coney Barrett, một người bảo thủ, đã rút lui không tham gia xét xử mà không giải thích lý do. Nếu Tòa án chia rẽ 4-4, phán quyết của Tòa án Tối cao Oklahoma (cho rằng trường này vi hiến) sẽ được giữ nguyên.
Chiến dịch cho phép các trường charter tôn giáo cũng liên quan chặt chẽ đến phong trào “chọn trường” (school choice), vốn ủng hộ việc phụ huynh được sử dụng tiền thuế để cho con học trường tư. Những người ủng hộ trường công truyền thống coi cả hai xu hướng này là mối đe dọa.
Luật sư của trường St. Isidore coi đây hoàn toàn là vấn đề về Điều khoản Tự do Tôn giáo và dẫn chứng các phán quyết gần đây của Tòa án Tối cao, trong đó nói rằng các bang không thể cấm các tổ chức tôn giáo tham gia các chương trình mà các nhóm tư nhân phi tôn giáo được phép. “Thế nhưng, đó chính xác là điều mà bang đã làm ở đây,” họ viết trong hồ sơ tòa án.
Tổng chưởng lý Drummond phản bác rằng trường charter ở Oklahoma giống như các trường công khác, nghĩa là bang có quyền yêu cầu họ không mang tính giáo phái.
Phán quyết cuối cùng của Tòa án Tối cao sẽ có tác động trên toàn nước Mỹ. Hiện tại, tất cả 46 bang cho phép trường charter công lập đều không cho phép các tổ chức tôn giáo tham gia. Một phán quyết có lợi cho St. Isidore sẽ mở đường cho các bang khác thay đổi luật hoặc đối mặt với các vụ kiện. Ông Drummond cảnh báo rằng nếu đi theo hướng này, chúng ta phải chuẩn bị cho những hệ quả. Ông cũng cho rằng phán quyết như vậy sẽ tạo ra “địa vị đặc biệt” cho các trường charter tôn giáo, vì không như các trường phi tôn giáo, họ có thể không phải tuân thủ một số luật áp dụng cho trường charter nếu chúng mâu thuẫn với tín ngưỡng tôn giáo.
Các luật sư của Liên minh Quốc gia vì Trường Charter Công lập (National Alliance for Public Charter Schools) cũng cảnh báo về những hệ quả không lường trước. Ví dụ, nhiều trường charter có thể mất nguồn tài trợ quan trọng của bang nếu Tòa án kết luận rằng họ không phải là trường công, bởi vì luật bang cấm tiền công đi vào bất kỳ trường tư nào, dù có tôn giáo hay không.
Vụ án cũng có thể ảnh hưởng ở cấp liên bang, nơi một chương trình cung cấp quỹ cho trường charter cấm tiền được chuyển đến các trường giáo phái.
Trước đó, một hội đồng của bang đã phê duyệt đề xuất thành lập trường St. Isidore vào tháng 6 năm 2023, bất chấp những lo ngại về tính tôn giáo của nó. Ngay lập tức, Tổng chưởng lý Drummond đã có hành động pháp lý, yêu cầu Tòa án Tối cao bang can thiệp và tuyên bố kế hoạch này là bất hợp pháp. Tòa án bang đã phán quyết vào năm ngoái rằng trường này sẽ vi phạm cả luật bang và Tu chính án thứ nhất của Hiến pháp Mỹ.
