Vào ngày Thứ Năm vừa qua, Tòa Tối Cao Hoa Kỳ đã lắng nghe các tranh luận liên quan đến sắc lệnh của Tổng Thống Donald Trump. Sắc lệnh này tìm cách chấm dứt cái gọi là quyền công dân khi sinh cho trẻ em chào đời tại Mỹ nhưng cha mẹ là di dân không có giấy tờ hợp pháp.
Tuy nhiên, câu hỏi chính mà các Thẩm phán tập trung vào lại hẹp hơn: liệu một thẩm phán tòa án cấp quận có quyền ra lệnh phong tỏa (universal injunction) một chính sách trên phạm vi toàn quốc hay không?
Đây là bốn điểm đáng chú ý rút ra từ phiên tranh luận này:
- Vụ kiện không thực sự xoay quanh quyền công dân khi sinh: Mặc dù sắc lệnh của Tổng Thống Trump về việc diễn giải lại Tu chính án thứ 14 (vốn từ lâu được hiểu là tự động cấp quyền công dân cho hầu hết mọi người sinh ra trên đất Mỹ) là nguyên nhân vụ việc, nhưng Tòa Tối Cao không xem xét giá trị pháp lý của chính sắc lệnh này. Nhiều tòa án cấp dưới trên khắp nước Mỹ đã chặn sắc lệnh này, cho rằng nó có khả năng là bất hợp pháp, bằng cách sử dụng lệnh cấm có hiệu lực toàn quốc (universal injunction). Ở giai đoạn này, chính quyền Tổng Thống Trump đang thách thức chính quyền hạn của tòa án cấp dưới trong việc ban hành các lệnh cấm diện rộng như vậy. Dù vậy, một số Thẩm phán vẫn bày tỏ nghi ngờ về tính hợp pháp của sắc lệnh Tổng Thống Trump.
- Lịch sử của lệnh cấm toàn quốc được đặt vấn đề: Một số Thẩm phán, đặc biệt là Thẩm phán Clarence Thomas, quan tâm sâu sắc đến lịch sử của lệnh cấm toàn quốc, gợi ý rằng hình thức này có thể không có nguồn gốc sâu xa trong hệ thống pháp lý Mỹ. Ông Thomas thậm chí còn nói rằng nước Mỹ “đã tồn tại cho đến thập niên 1960” mà không cần sử dụng lệnh cấm toàn quốc, dù một số học giả pháp lý phản bác điều này. Tổng Biện lý Hoa Kỳ, D. John Sauer, ủng hộ quan điểm này, cho rằng các tòa án thường chỉ giải quyết các yêu cầu từ từng cá nhân cụ thể. Ông cũng chỉ ra sự gia tăng đột biến các lệnh cấm toàn quốc trong những năm gần đây, mô tả đây là một “vấn đề lưỡng đảng”.
- Các Thẩm phán cũng cân nhắc khía cạnh thực tế: Một lo ngại lớn được các luật sư đại diện cho nguyên đơn nêu ra là hệ quả thực tế nếu không có lệnh cấm toàn quốc trong một vấn đề ảnh hưởng đến mọi người dân Mỹ. Họ lo ngại sẽ có “hỗn loạn” nếu một số tiểu bang tuân theo chính sách của Tổng Thống Trump còn các tiểu bang khác thì không. Chẳng hạn, trẻ em sinh ra ở tiểu bang không công nhận quyền công dân khi sinh theo cách diễn giải mới có thể không nhận được thẻ An sinh xã hội, gây khó khăn nếu chúng chuyển đến tiểu bang khác công nhận. Tình trạng di trú của họ cũng có thể trở nên mơ hồ, có khả năng bị trục xuất ở tiểu bang này nhưng được bảo vệ ở tiểu bang khác.
- Lo ngại về kẽ hở tiềm ẩn: Thẩm phán Elena Kagan đặt câu hỏi làm thế nào một vấn đề như sắc lệnh quyền công dân khi sinh có thể được giải quyết dứt điểm mà không cần lệnh cấm toàn quốc, khi mà mọi tòa án cấp dưới đã xem xét đều cho rằng nó bất hợp pháp. Ông Sauer đề xuất rằng sau khi vấn đề được tranh luận ở nhiều vụ kiện cá nhân khác nhau, Tòa Tối Cao cuối cùng sẽ ra phán quyết trong một vụ kiện, tạo ra tiền lệ ràng buộc cho phần còn lại. Tuy nhiên, Thẩm phán Kagan lo ngại chính quyền Tổng Thống Trump có thể chỉ đơn giản là không kháng cáo các phán quyết bất lợi lên Tòa Tối Cao. Điều này cho phép họ tiếp tục từ chối cấp giấy tờ công dân cho phần lớn trẻ sơ sinh có cha mẹ không đủ điều kiện hoặc nguồn lực để kiện tụng cá nhân.
Tổng Biện lý Sauer gợi ý một vụ kiện tập thể (class-action lawsuit) có thể là giải pháp, nhưng cũng thừa nhận chính quyền có thể tranh luận rằng không đủ tiêu chuẩn để chứng nhận vụ kiện tập thể cho tất cả trẻ em bị ảnh hưởng bởi sắc lệnh. Thẩm phán Neil Gorsuch cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải giải quyết vấn đề này một cách nhanh chóng và hỏi liệu chính quyền có ý định kháng cáo lên Tòa Tối Cao “khi” họ thua ở tòa phúc thẩm (ông dùng từ “khi” thay vì “nếu”). Ông Sauer đáp lại rằng “Nếu chúng tôi thua? Vâng, chắc chắn rồi.”
Thông tin được tổng hợp từ The New York Times đăng trên Seattle Times ngày 16/05/2025.
